İzmir Mimari Eserler, İzmir’in Önemli Eserleri, Hakkında Bilgi

Milâttan önce 3000’Ii yıl­larda ilk yerleşmenin olduğu kabul edilen İzmir şehri tarih boyunca depremler ve yangınlar yüzünden sık sık harap olmuş ve yenilenmiştir. Büyük bir kısmı XIX. yüzyıl ve sonrasına ait eski doku üzerinde Türk döneminden XVII. yüzyıl ve son­rasına tarihlenen eserleri görmek müm­kündür.

Savunma Amaçlı Yapılar. Şehrin Savunmasının en önemli yapıları şehre giriş sırasına göre Sancak Kale (Yeni Kale), Li­man Kalesi ve Kadifekale’dir. Kalelerden en erken tarihli olan ve İskender’in halef­lerinden Lysimakhos tarafından yaptı­rıldığı söylenen Kadifekale (Yukarı Kale) şehrin güneyindeki Kadife (Pagus) dağı­nın üzerinde kurulmuştur. Liman Kalesi [ Aşağı Kale, Hisar Kalesi, Ok Kalesi] 1231-1235 yılları arasında iç limanın ağzında yaptırılmıştır. Aziz Petrus ve Aşağı Kale olarak tanınırken daha sonra Hisar Kale­si olarak da anılmaya başlandı. Bu yapı Fâtih Sultan Mehmed döneminde tamir ettirilmiş, ancak 1969-1870’te yıktırıl­mıştır. En son yaptırılan ve günümüzde de ayakta olan Sancak Kale ise Sancak-burnu’ndadır. 1066 (1656) yılında inşa et­tirilen kale 1099 (1688) depreminde yıkıl­mış ve yeniden yapılarak 11O2’de(1691) tekrar kullanılmaya başlanmıştır. 1829′-daonarılıp 1890-1891 yıllarında da esas­lı bir şekilde elden geçirilmiştir.

Cami ve Mescidler. İzmir’deki en erken tarihli cami, XIV. yüzyıl başlarına ait Ka-difekale’deki Yukarı Kale Camii olup gü­nümüze kadar gelmemiştir. Kaynaklar­dan şehirde XVI. yüzyıl sonlarında iki – üç, 1063’lerde (1653) on beş, 1111 “de (1699-1700) on yedi. 1701 ‘de on dokuz, 1831 de yirmi dört cami, 1878’de yirmi üç ca­mi, kırk bir rnescid. 1908’de elli üç cami, elli bir mescid bulunduğu anlaşılmakta­dır. İzmir’in uğradığı çok sayıda deprem ve yangın felâketi bu yapılardan bazıları­nı tamamen ortadan kaldırmış, bazıları da onarımlar geçirerek değişikliğe uğra­mıştır.

Şehirdeki tek kubbeli kare ibadet me­kânı ile kuzeydeki son cemaat yerinden ve bir minareden oluşan geleneksel cami şemasını sürdüren örnekler şunlardır: XV. yüzyıla ait veya daha erken tarihli ola­bileceği belirtilen Pazaryeri’ndeki Han Bey (Pazaryeri) Camii; XVII. yüzyılda Tayyibe Hatun tarafından yaptırılan, 1737’de ve XIX. yüzyılda onarılarak çeşitli mekânlar eklenen Anafartalar caddesindeki Hatu-niye Camii; 1652’de Hacı Hüseyin Aga’nin yaptırdığı, 1774-1775, 1892-1893, 1893-1894 yıllarında onarım gördüğü anlaşılan, dükkân ve depoların bulunduğu bir alt yapının oluşturduğu alan üzerine otur­tulmuş, Anafartalar caddesi üzerinde­ki Başdurak(Hacı Hüseyin) Camii; 1082 (1671) tarihli vakfiyesine göre Yûsuf Çavuşzâde Ahmed Ağa tarafından inşa et­tirilen, 1812ve 1902 yıllarında onarılan Kemeraltı’ndaki Kemeraltı [Mûsâ Bâlî Yakası -Ahmed Ağa] Camii; yine Kemeraltı’n­daki, 1893 tarihli vakfiyeye göre Sâlepçizâde Ahmed Ağa’nın yaptırdığı, mektep, medrese ve dershanenin bulunduğu bir altyapının üzerindeki Sâlepçioğlu Camii; 1083 (1672-73) yılında Ali Ağa tarafın­dan yaptırılan, 1896-1897 ve 1958 yılla­rında onarılan Ali Ağa mahallesindeki AH Ağa Camii: 1737 tarihli vakfiyesinden Alanyalı Hacı Veli Ağa tarafından inşa et­tirildiği anlaşılan, Anafartalar caddesin­deki Hacı Veli Ağa (Mumyakmaz| Camii; 1889-1890 tarihli, Topaltı semtindeki Bâ-lâdur Hacı Bey (Topaltı) Camii; 1892-1893 tarihli âyet kitâbeli, Güzelyali’dakî Ma’mû-retülhamidiye Güzelyalı, Reşadiye Ca­mii; 1900-1901 yılında tamamlanan Mit-hatpaşa caddesindeki Hamidiye Karan­tina, Küçükyalı Camii; 1897’de Eşref Pa-şa’nın yaptırdığı Eşrefpaşa caddesinde­ki Eşref Paşa Camii. XVIII. yüzyıl başında Piyâlezâde Hacı Mehmed Ağa tarafından yaptırılan ve 1882-1883’te tamir edilen Dibektaşı’ndaki Piyaleoğlu Camii ise bu yapılardan farklı olarak üzeri oval bir kub­beyle örtülmüş, enine dikdörtgen planlı bir harime sahiptir.