Edebiyat Sözlüğü

İydiye Nedir, Ne Demek, Edebiyatta Anlamı, Hakkında Bilgi

Iydiyye. Dîvan edebiyatında ramazan ve kurban bayramları vesilesiyle yazılmış kaside.

Divan şairleri arasında büyüklere ithafen kaside yazmak için değerlendirilen fırsatlardan biri de ıyd-i fıtr (ramazan bay­ramı) ve ıyd-i adhâ (kurban bayramı) günleriydi. Dinî bayram olmamaKla beraber nevruz da bu günlere dahil edilmiş, ancak yazılan şiirler ayrı bir adla nevrûziy-ye olarak anılmıştır. Kasidelerin teşbîb nesîb kısımlarında bayramdan bahsedil­mesi tydiyye (îdiyye) bayramiyye şek­linde adlandırılmalarına yol açmıştır. Şairler böylece çok defa hamileri olan bü­yüklerin bayramlarını manzum birer tebriknâme ile kutlar, karşılığında da caize alarak bayram harçlıklarını çıkarırlardı.

Çoğunlukla kaside halinde yazıldıkları İçin bu şekle ait bütün genel özellikleri ta­şıyan lydiyyeler. muhteva itibariyle teşbîb [doğrudan bayramı konu alan ilkbölüm] methiye ve dua olmak üzere üç bölüm­den meydana gelir ve divanların baş ta­rafındaki “kasâid” kısmında yer alırlar. NevTnin on dört beyitlik şiiri gibi bazı is­tisnalar dışında ortalama otuz kırk beyit civarında bir uzunluğa sahip lydiyyeler arasında Nefî’nin Sultan Ahmed için yaz­dığı yetmiş bir beyitlik manzumeler de görülmektedir. İlk örnek­leri ya “FT Medhi Sultan …” veya “Kasîde-i lydiyye” gibi kalıplaşmış başlıklar altında yahut da başlıksız olarak yazılan lydiyyelerin XVI. yüzyıldan itibaren gittikçe uzun Farsça başlıklar taşıdıkları görülmektedir. Der Vasf-ı Iyd-i Adhâ Der lyd-i Fıtr” gi­bi İbareler yanında özellikle son devirler­de lydiyyenin kimin için yazıldığını belirten cümlelere yer verilmiş ve “lydiyye Berây-ı Sultân-ı Zaman Der Hakkı Vezîriâ-zam Bâ Sitâyiş-i Ulemâ-yı Zevi’1-ihti-râm Kasîde-i lydiyye Berây-ı Mollayı Devrân Der Sitâyiş-i Pâşâ-yı Kâm-rân gibi başlıklar kullanılmıştır. Bu ka­lıplaşmış adların yanında, divan şiirinin XVI. yüzyıldaki en büyük temsilcilerinden olan NevTnin Karamanı Mehmed Efen­di için yazdığı lydiyyenin başına koyduğu “Berây-ı Karamânî Mehmed Efendi Üstâd-ı Merhum Nevi Efendi Der Vasf-ı Hi-lâl-i Iyd-i Saîd” şeklindeki istisnaî başlık­lara da rastlanmaktadır. XVII. yüzyılın büyük divan şairlerinden Nâbfnin Silâhdar Ali Paşa için yazdığı ramazan ıydiyyesinin başlığı da tesbit edilebilenlerin en uzunu ve en gös­terişli olanıdır.