İvaz Efendi -Kazasker- Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi
İvaz Efendi (ö. 994/1586) Osmanlı kazaskeri.
904 (1498) yılı civarında Manavgat’ta doğdu. Buraya izafetle “Manav” nisbesiyle de anılır. Daha sonra İstanbul’a giderek tahsilini tamamladı ve Sahn-ı Semân medreselerinden mezun oldu (954/1547). Bir sure Rüstem Paşa’nin kapı halkından Şehsuvar Ağa’ya hocalık yaptı. Veziriazam Rüstem Paşa’-nin desteğiyle “Hâşiye-i Tecrid” müderrisliği yapmaksızın doğrudan 30 akçe yevmiye ile Edirne’de Beylerbeyi Medresesi müderrisliğine tayin edildi. Ardından sırasıyla Dâvud Paşa, Rüstem Paşa ve Sahn-ı Semân medreselerine getirildi. Daha sonra Bursa Muradiye ve Edirne, II. Bayezid medreselerinde görevi endir i İdiyse de bu görevleri kabul etmediğinden iki defa daha Sahn-ı Semân müderrisliğinde bulundu. Hatta zamanın şairlerinden biri bu üst üste tayinler münasebetiyle, “Sekiz Sahn’ı İvaz dokuz dolandı” diyerek nükte yapmıştır. 976’da (1568) Ayasofya, ertesi yıl Süleymaniye ve 981 (1573) yılında Edirne Selimiye Medresesi müderrisliğine yükselen İvaz Efendi iki yıl sonra Bursa kadılığına getirildi. Bu münasebetle, “Şehr-i Bursa’ya vâlî oldu Manav” mısraıyla tarih düşürülmüştür. 984’te (1576) Edirne, bir yıl sonra İstanbul kadılığına tayin edilen İvaz Efendi, 987’de (1579) görevinden alındıysa da ertesi yıl tekrar İstanbul kadısı oldu. Ancak bu görevi sırasında bazı hataları yüzünden ulemâ tarafından devrin padişahı III. Murad’a şikâyet edildi ve görevinden azledildi. İstanbul’da ilk kahvehanelerin açılması İvaz Efendi’nin İstanbul kadılığı sırasında gerçekleşmiştir. İvaz Efendi 989’da (1581) Anadolu, birkaç ay sonra da Rumeli kazaskerliğine getirildi, 991 (1583) sonlarında görevinden alındı. İki yıl sonra ikinci defa Rumeli kazaskeri olan İvaz Efendi bir Dîvân-ı Hümâyun toplantısı sırasında rahatsızlandı ve 994 (1586) sonlarında doksan yaşını aşkın bir halde vefat etti. Ölümüne “mâtem-i etkıyâ” ibaresiyle tarih düşürülmüştür.
İvaz Efendi şer’î meselelerde çok defa akil esas almış, verdiği bazı fetva ve kararlarında yaptığı nükteleriyle meşhur olmuştur; Nev’îzâde Atâî tarafından Nasreddin Hoca’ya benzetilir. Gerçekten kendine has garip tavırları olan İvaz Efendi, kazaskerlikleri zamanında el-Hidâye nüshasını çekmecesine mıhlatıp mansıb talep edenlere göstererek, “Orayı kara kitap bilir” derdi.[571] İvaz Efendi medrese ders kitabı olan tefsir, fıkıh, belagat ve kelâm alanında yazılmış En-vârü’t-tenzü, el-Hidâye, Miftâhu’l-‘ulûm, et-Telvîh ve el-Mevâkıİ gibi eserlere müstakil haşiyeler kaleme almış ve bunları İstanbul’da Eğrikapı dışında yaptırdığı camiye kendi eliyle yazdığı vakıfname ile bağışlamıştır. Mezarı bu caminin hazîresin-dedir. Oğlu Yahya Efendi de İlmiye mesleğinden yetişmiş, Konya kadılığına kadar yükselmiş ve 1033’te (1624) ölmüştür. Hadîkatü’l-cevâmi’öe onun camisinden başka medrese, mektep ve çeşme gibi hayır eserlerinden de söz edilmektedir.
TDV İslâm Ansiklopedisi