Tarihi Eserler

İstanbul Deniz Müzesi Tarihçesi, Nerede, Hakkında Bilgi

İstanbul Deniz Müzesi. İstanbul’da Beşiktaş semtinde Türk denizciliği ve deniz tarihîyle ilgili eşyanın seroilendiai askerî müze.

Türkiye’nin ilk askerî müzesi olup II. Abdülhamid”in İzni ve Bahriye Nâzın Ha­san Hüsnü Paşa’nın emriyle Kasımpaşa Askerî Tersanesi içindeki Mayın Müfreze Komutanlığına ait mayın deposunda Amiral Arif Hikmet Paşa ile Yüzbaşı Sü­leyman Nutkî Bey tarafından 1897’de Deniz Müzesi ve Kütüphanesi adıyla kuruldu. 1933 yılında mayın deposuna du­yulan ihtiyaç üzerine Bahriye Müzesi Mü­dürlüğü adıyla tersane içindeki nakkaş-hâne (resim atölyesi) binasına taşındı. 1934’te Deniz Müzesi adını aldı ve II. Dün­ya Savaşfnın başlaması ile İstanbul’dan Anadolu’ya nakledildi. Bu nakilde son de­rece değerli tarihî sancaklarla altın, gü­müş eşyalar Ankara’daki Sarıkışla bina­sına, ikinci derecede değer taşıyan obje­ler Niğde’deki eski bir bazilikaya, üçüncü derecedeki eserler ise Seymen’in Bahçe­cik semtindeki Amerikan okuluna, arşiv defterleri Bozhöyük’e taşınırken toplar tersane içinde toprağa gömülmüş. Yalı-köşkü kayıkhanesinden getirilen kadırga, saltanat kayıkları, ağır mermer kitabeler ve taş eserler tersanedeki kadırga gözleri İçinde kalmıştır. Savaştan sonra müzeye ait eserler 1946-1948 yıllarında toplana­rak Kasımpaşa’daki eski Divanhane [şim­diki Kuzey Deniz Saha Komutanlığı] binasında depolanmıştır. Bu nakiller sırasında pek çok eser önemli ölçüde hasara uğra­mıştır.

Deniz Müzesi için İstanbul’da daha el­verişli mekânların araştırılması sonucun­da Halûk Y. Şehsuvaroğlu’nun gayretiyle, Dolmabahçe Camii ile caminin güneyin­deki saray kayıkhanesi ve garaj binası ile havuz üzerinde karar kılınmış, bunların müzeye tahsisi üzerine Divanhâne’deki eserler, tersanedeki toplar ve ağır eşyalar. Bozhöyük’teki arşiv defterleri yeni me­kânlarına taşınmıştır. 27 Eylül 1948 tari­hinde Deniz Müzesi ve Arşivi Müdürlüğü adı altında teşhire açılarak 1961 yılma kadar burada hizmet vermiştir. 1956’da caddenin genişletilmesi kararı uyarınca müzenin eski kayıkhâne-garajdaki kıs­mının yıktırılması üzerine buradaki eşya Dolmabahçe Sarayı’nın Ağalar Dairesi’ne taşınmış, aynı yılın sonlarında saltanat kayıkları Dolmabahçe Sarayı’na komşu Devlet Malzeme Ofisi hangarına nakledil­miştir.

Millî Birlik Komitesi başkanlığınca 1961 yılında verilen emir üzerine Beşiktaş sa­hilindeki Beşiktaş Vergi Dairesi’nin  mülkiyeti Deniz Kuvvetleri Komutanlığfna devredilmiş, böylece mü­ze, kuruluşundan sonra ilk müstakil bina­sına sahip olarakyine Deniz Müzesi ve Ar­şivi Müdürlüğü adıyla hizmete açılmıştır (27 Eylül 1961). Daha sonra müzenin ya­nındaki belediye temizlik işleri ambarı olarak kullanılan bina da kamulaştınlarak onarılmış ve Önüne bir ek bölüm ya­pılarak 7 Temmuz 1970 tarihinde Deniz Müzesi’nin ikinci bölümünü teşkil eden Tarihî Kayıklar Galerisi teşhire açılmıştır. Bu galerinin yanındaki bina Deniz Kuvvet­leri Komutanlığı’nca 1969’da satın alın­mış olup müdüriyet binası haline getiril­miştir. Müzenin büyük öneme sahip tari­hî arşivi 1971’de Lalahan’a (Ankara) taşı­narak Deniz Kuvvetleri Arşiv Müdürlüğü adı altında hizmete açılmış ve böylece müzeden ayrılmıştır. 1976’dan itibaren müze binasının bodrum katı onanlıp teş­hir salonu olarak düzenlenmiş ve depoda bulunan harap durumdaki bazı eserler restore edilerek burada sergilenmiştir. Müze bahçeleri ve açık teşhir alanları da yeniden düzenlenip ambarlarda yer alan eserlerin açık teşhir imkânına kavuşma­sı sağlanmıştır.

Deniz Müzesi üç bölümden oluşur. Bi­rinci bölümünü Deniz Müzesi ana binası teşkil etmektedir. Eski maliye binasının restore edilerek çağdaş bir müze konu­muna kavuşturulmasıyla hizmete giren bu binanın üç katında sergi salonları yer almaktadır. Giriş katında Atatürk odası, deniz şehitleri salonu, eski gemilerin baş figürleri, gemi isim levhaları ve dekoratif tahta oymalar, silâhlar salonu, Kırım Har­bi odası, Mahmudiye kalyonu odası, ge­mi isim levhaları ve tuğralar; üst katta I. Dünya Harbi salonu, Fâtih Sultan Meh-med odası, Bahriye Mektebi odası, kıya­fetler odası, gemi modelleri salonu, Tur­gut Reis odası, Kaptânıderyâ Hızır Hayreddin Paşa odası; alt katta Yavuz muha­rebe kruvazörü odası, sancaklar, harita­lar, fenerler odası, torpidolar ve mayın odaları bulunmaktadır.

Müzenin ikinci bölümünü teşkil eden Tarihî Kayıklar Galerisi’nin giriş ve asma katlarında şu eserler sergilenmektedir: Sultan IV. Mehmed’e ait tarihî saltanat kadırgası, padişah ve padişah haremi ka­yıkları, saray erkânına ait mâbeyn kayık­ları, piyade kayıkları, çeşitli maksatlarla kullanılan kayıklar, gemi baş figürleri, ge­mi baş – kıç ve imparatorluk armaları, yel­ken devri gemilerine ait donanım malze­mesi, gemi ve tarihî kayıklara ait çeşitli süslemeler, tarihî gemi modelleri ve ar­maları, padişah tahtı ve koltuğu, muhte­lif kayık kürekleri. Ayrıca galeri girişinin sağ tarafındaki dış duvarda Pîrî Reis’in ünlü Güney Amerika haritasının seramik­ten yapılmış duvar panosu dikkati çek­mektedir.

Deniz Müzesi’nin üçüncü bölümünü Açık Hava Müzesi oluşturmaktadır. Bu açık teşhir alanlarında XVI, XVII, XVIII ve XIX. yüzyıllara ait toplar, mezar taşlan, kitabeler, tuğralar, su bombalan, kovan­lar, muhtelif gemi aksamı ve çeşitli taş ve metal sanat eserleri sergilenmektedir.

İstanbul Deniz Müzesi’nde 3742 eser bulunmaktadır (1994 envanteri). Kütüphanesinde bazıları yazma olmak üzere 15.000’in üzerinde kitap mevcuttur. Mü­zeye bağlı olarak faaliyet gösteren Tarihî Deniz Arşivi’nde daha önce Lalahan’da muhafaza edilen Bahriye Nezâreti döne­mine ait 25 milyon civarında belge yer alır. Bunların i 985 yılından itibaren tas­nifi yapılan ve kataloga girenleri araştır­macıların hizmetine sunulmuştur.

TDV İslâm Ansiklopedisi