İsmâil Beliğ kimdir? Hayatı ve eserleri
İsmâil Beliğ kimdir? Hayatı ve eserleri: târihçi, divan şâiri ve tezkirecisi. 1668 yılında Bursa’da doğdu. Asıl adı İsmâil olup Beliğ mahlasını kullandı. Babası Şâhin Emirzâde adı ile tanınan Seyyid İbrâhim’dir. Tahsil hayatına Bursa’da başladı. Bursa’daki âlimlerden ders alarak yetişti. Mükemmel Arabî ve Fârisî öğrendi. Kısa bir süre Tokat’ta Mahkeme nâibliği yaptı. Sonra Bursa’ya döndü. Dedesinden babasına kalan imâmlık görevine Mantıcı Mescidinde devâm etti. Emir Sultan İmâretinde zâhire kâtibi olarak çalıştı. Son olarak Haremeyn Evkafı Mahkemesi Kâtipliğinde bulundu. Hayatı hakkında çok az bilgi mevcuttur. Kaynaklar, Beliğ’in tahsil ve ilmine uygun bir mevki elde edemediğini yazarlar. 1729 (H.1142) senesinde vefât ettiği, Süleyman Hâlis Efendinin Beliğ’in ölümüne düşürdüğü târihten anlaşılmaktadır. Kabri Bursa’da Çatal Fırının aşağısındaki Yeniyer Mezarlığındadır.
Beliğ, zarif, nüktedan bir şâir ve yazar olarak, 18. yüzyılın önemli şahsiyetleri arasında yer alır. Düzgün ifâdesi ve ilmî eserleri, Beliğ’i günümüze kadar ulaştırmıştır. Manzum ve mensur birçok eserlerinden bâzıları şunlardır:
1. Güldeste-i Riyâz-ı İrfan ve Vefeyât-ı Dânişverân-ı Nâdiredân: Bursa’nın alınmasından 1722 târihine kadar, Bursa’da doğan, Bursa’ya gelip yerleşen, Bursa’da doğup büyüyüp başka yere göç eden veya Bursa’da ölen hükümdâr, şehzâde, devlet adamı, şeyh, âlim, şâir ve tanınmış kimselerin hayatlarını ve eserlerini anlatır. Eser, edebiyat târihinde eşine az rastlanan bir hal tercümesi kitabı olması, yazarın istifâde ettiği kaynakları belirtmesi bakımından ayrıca kıymetini artırmaktadır.
2. Nuhbetü’l Âsâr li Zeyli Zübdetü’l Eş’âr: Kafzâde Fâizî’nin 1621’de tamamladığı Zübdetü’l Eş’âr adlı antoloji mahiyetindeki tezkiresine, 1726 yılına kadarki zeylidir. İçinde dört yüzden fazla şâirin kısa hayâtını ve şiirleri ihtiva eder.
3. Gül-i Sad-berg: Yüz hadîs-i şerîfin açıklamasıdır.
4. Şehrengiz: İki yüz altmış dokuz beyitli bir mesnevî olup Bursa ile ilgilidir.
5. Genc-i Şâyegân: Edebiyât hal tercümesi. Fıkıh meselelerini ihtivâ eder.
KAYNAK: REHBER ANSİKLOPEDİSİ, 10. CİLT
Beliğ İsmail [Bursalı] kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1668-1729) Osmanlı tezkire yazarı ve şair. 13261722 arasında Bursa’da yetişen ünlü kişilerin yaşamöykülerini yazmıştır. Bursa’da doğdu. Bursa Emanetçi Mescidi imamı Şahin Emirzade İbrahim Efendi’nin oğludur, iyi bir öğrenim gördü, Arapça ve Farsça öğrendi. Babasının ölümü üzerine aynı mescide imam oldu. Bir ara Tokat mahkemesi naibliğine atandı. Bunun dışında yaşamını Bursa’da geçirdi. Emir Sultan imareti ve Haremeyn Evkafı Mahkemesi kâtipliklerinde bulundu. Bursa’da öldü.
Beliğ’in en önemli yapıtı Güldeste-i Riyâz-ı İrfan ve Vefeyât-ı Danışverân-ı Nadiredan’dır. 13261722 arasında Bursa’da yaşamış ve ölmüş ünlü kişilerin yaşamöykülerini kapsar. Yapıt Bursalı Baldırzade Mehmed b. Mustafa’nın aynı nitelikteki Tarih-i Vefeyât adlı yapıtına zeyldir (ek). Beş gülbün’e (bölüme) ayrılmıştır. Sırayla sultan, şehzade ve vezirlerin, büyük şeyh, vaiz ve dervişlerin, bilgin ve müderrislerin, şairlerin, hekimlerin, musikişinas ve meddahların yaşamöyküleri anlatılır. Beliğ’in bu yapıtına başkaları da zeyller (ekler) yazmıştır. Nuhbetü’l-Asâr li Zeyl-i Zübdetü’l-Eş’ar adlı tezkiresi, Kafzade Faizi’nin Zübdetü’l-Eş’ar adlı tezkiresine zeyldir. 1620-1726 arasında yetişen 300’den fazla şairin kısa yaşamöyküleri ile şiirlerinden bazı örnekleri kapsar. Cül-i Sadberk ise, Hanifzade Mehmed Tahir Efendi’nin Asar-ı Nev adlı yapıtında geçen yüz Hadis’in her birinin anlamlarının birer beyitle açıklanmasıdır. Henüz bulunamamıştır. Seb’a-i Sevvâre de Peygamber’in niteliklerini öven yedi na’t olup henüz ele geçmemiştir. Sergüzeştnâme adlı, 1702’de bitirdiği mesnevisinde, Tokat’a giderken başından geçen olayları ve oradaki yaşamını anlatır. Şehrengiz ise, Bursa güzelleri için yazıp 1708’de tamamladığı 269 beyitlik bir mesnevidir. Genc-i Şâyegân adlı yapıtı, fıkıh, edebiyat ve bazı biyografileri kapsayan bir derlemedir. Divanı henüz ele geçmemiştir, çoğu Türkçe olan şiirleri dağınık bir haldedir.
YAPITLAR:
Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 14. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983