İshak Paşa Külliyesi/Camii Tarihçe, Mimari, Hakkında Bilgi

İshak Paşa Külliyesi. İnegöl’de XV. yüzyılın ikinci yarısında inşa edilen bir külliye.

İnegöl’de şehrin merkezini oluşturan külliyenin banisi, Fâtih Sultan Mehmed devrinde veziriazam olarak görev yapan İshak Paşa’dır. Külliye ile İshak Paşa’nın diğer vakıfları hakkında geniş bilgi veren vakfiye. Safer891 (Şubat 1486) tarihli olup buna Cemâziyelevvel 892 (Mayıs 1487) ta­rihinde bir ek yapılmıştır. Bu vakfiyede belirtilen cami, medrese, türbe, imaret, han ve ahırlardan oluşan külliyeden ima­ret, han ve ahırlar günümüze ulaşmamış olup mimarileri hakkında bilgi yoktur.

İnşa kitabesi bulunmayan cami vakfi­yeden anlaşıldığına göre 873’ten (1468-69) önce tamamlanmıştır. Plan itibariyle zâviyeli tabhâneli gruba dahil olan cami­de yan mekânlar eyvanlı olarak düzenlen­miştir. Yapının taş ve tuğla kullanımı ile oluşan almaşık örgülü duvarları altta sivri hafifletme kemerleri altında dikdörtgen, üstte sivri kemerli iki sıra pencerelere sa­hiptir. Camide mihrap ekseninde yer alan iki birimden kuzeydeki daha geniş olup üzeri üçgenlerle geçişi sağlanmış kubbe ile örtülmüştür. Bu kubbenin tepesinde mukarnaslı aydınlık feneri, kasnağında ise güney tarafı hariç üç yönde birer sivri pencere yer almaktadır. Mihrap yönün­deki birim kuzeydekine göre biraz küçük tutulmuştur ve burası da prizmatik üç­genlerle geçişi sağlanmış kubbe ile örtülüdür. Kasnağında kuzey yönü dışında üç yönde sivri pencere bulunmaktadır. Tabhâneleri oluşturan birimler orta kubbe­nin genişliği boyunca kuzeye uzatılmış olup dikdörtgen mekânlar olarak ele alın­mıştır. Bu mekânlar güneyde üçgenlerle geçişi sağlanan kubbe, kuzeyde İse ayna­lı tonozla örtülmüştür. Bu birimlerdeki kubbelerin kasnağında yalnızca güney yönde birer sivri kemerli pencere mev­cuttur, bu yönlerde alt sırada pencere yoktur. Kıble ekseninde birer yarım yu­varlak niş yer almaktadır. Mihrap, dik­dörtgen bir niş şeklinde tanzim edilmiş olup köşeleri sütunçelerle yumuşatılmış­tır. Üstte yedi sıra olarak düzenlenmiş za­rif mukarnaslı bir yaşmağı vardır. Nişin etrafında yer alan çerçevenin sonradan yenilendiği anlaşılmaktadır. Caminin ku­zeyinde yer alan beş birimli son cemaat yeri altı kalın payeye oturan sivri kemerli açıklıklara sahiptir. Birimlerin üzeri kub­belerle örtülü olup kapı eksenindeki ha­riç diğerleri dıştan meyilli bir çatı ile giz­lenmiştir. Yüksek tutulan orta kubbeye üçgenlerle, diğerlerine ise pandantifler­le geçiş sağlanmaktadır. Son cemaat ye­rindeki bu revak cephesi üstte üç sıra kir­pi saçak altında zikzak, üçgen ve altıgen­lerden oluşan geometrik düzenlemeli tuğlalarla hareketlendirilmiştir. Eksen­de yer alan kapı basık kemerli bir açıklığa sahiptir. Sonradan değişikliğe uğrayan bu kapının üstünde yer alan dört satirli Arap­ça kitabe 1294 (1877) tarihli bir tamire işaret etmektedir. Son cemaat yerinin batı köşesinde yer alan sivri kemerli açık-lıklı bir kapı ile bu yönde yapıya dışarıdan bitişik olan minareye ulaşılmaktadır. Mi­narenin kaidesi dışa taşkın beş cepheli olup taş ve tuğla ile almaşık örgülüdür. Üstte yer alan tuğla pabuç kısmı ile bir­likte kaide orijinaldir. Tuğladan silindirik gövde, şerefe, petek ve külah kısımları ise yenilenmiştir. Caminin kuzeyinde mihrap ekseninde bulunan şadırvan tamamen yeniden yapılmıştır ve altıgen planlı bir hazne ile bunun üzerinde kiremit kaplı ahşap sundurmaya sahiptir.