Dünya Edebiyatı

İrsal-i Mesel Nedir, Söz Sanatı, Ne Demek, Hakkında Bilgi

İrsâl-i mesel. Açıklama ve pekiştirme amacıyla söz arasında mesel ve vecize söyleme anlamında edebî sanat.

Bedî’ ilminde anlama güzellik katan edebî sanatlardan olan irsâl-İ mesel şiir­de veya nesirde bir fikri, bir görüşü ispat etmek, açıklamak, söze kuvvet ve güzel­lik katmak amacıyla söz arasında atasö­zü, vecize, hikmetli sözler, deliller ve mi­saller getirmektir. Bunaîrâd-ı meselde denir. İrsâl-i mesel terimini ilk olarak kul­lanan Ebû Mansûres-Seâlibî(ö. 429/1038), tanım vermeden Mütenebbî’nin şiirlerin­den seçtiği çok sayıda örnek zikretmiştir. Râdûyânî, Tercümdnü’i-belâga’sında şi­ire has bir edebî sanat olarak kaydettiği

irsâl-i meseli, “şairin bir beyit içinde me­sel ve atasözü konumunda hikmetli söz söylemesi” şeklinde tanımlayarak Arap­ça ve Farsça Örneklere yer vermiştir. İbn Ebü’1-İsba bu sanatı, irsâl-i mesel tabirini kullanmadan. “Söz sahibinin söz içinde atasözü, hikmet, vecize konumunda bir söz söylemesidir” şeklinde tarif etmiş, âyet ve hadislerden, özellikle de Müte-nebbî ile Ebû Temmâm’ın şiirlerinden seçtiği örnekleri sıralamıştır. İbn Ebü’I-İsba. Ebû Temmâm ile Mütenebbî’nin şiirlerinde geçen mesel, hikmet ve veci­ze türü sözleri topladığını söyler. Bedîiyyât sahipleri arasında irsâl-i mesele ilk yer veren Safiyyüddin el-Hillî, onu “şairin bir beytin bir kısmında mesel-i şâir konu­munda temsil, hikmet, na’t. vecize vb. söz söylemesi” şeklinde tanımladıktan sonra Mütenebbî’den seçtiği bir örne­ği zikretmiştir. İbn Hicce, Hizânetü’î-edeb’inde latif bir bedî’ nevi saydığı ir­sâl-i mesele dair İbn Ebü’l-İsba’ın kaydet­tiği âyet ve hadis örneklerine birkaç ilâ­vede bulunmuş, ardından başta Müte­nebbî’nin şiirleriyle İbnü’l-Hebbâriyye’nin “es-Sâdikve’l-bagım” adlı manzumesi ol­mak üzere Arap şiirinden seçtiği çok sa­yıda örneğe yer vermiştir.

“Şairin bir beyitte iki hikmetli söz söy­lemesi” demek olan “irsâlü’l-meseleyn” kaynaklarda ayrı başlık altında ele alın­mıştır. Ebû Mansûr es-Seâlibî, edebî bir terim olarak ilk defa kullandığı irsâlü’l-meseleyni, “Şairin bir beyit içinde her mısrada bir hikmetli söz olmak üzere iki vecize söylemesidir” şeklinde tanımlamış ve Mütenebbî’nin şiirlerinden seçtiği bir­çok örnek zikretmiştir. Bu örneklerden biri şudur: Alçağa alçaklık vız gelir, hiç ölü­ye yara acı mı verir!  Râdûyânî, ”irsâlü’l-meseleyn fı’l-beyt” adını verdiği türü, “Şa­irin bir mısra içinde veya bir beyitte iki hikmetli söz söylemesidir” şeklinde tarif etmiştir. İbnü’1-Esîr el-Halebî şairlerin şi­irlerinde söyledikleri hikmet, vecize türü sözleri bir beyitte bir adet ve birden çok olmak üzere iki kategoriye ayırmış ve her biriyle ilgili birçok örnek kaydetmiş, bir beyitte iki. üç ve dört hikmetli söz söyle­yen şairlerden misallere de yer vermiştir. [Hercan ölümü tada­caktır; Âl-i İmrân 3/185; Enbiyâ 21/35; Ankebût 29/57; Her ilim sahibi üstünde bir bilen vardır; Yûsuf 12/76 Yeryüzündeki her şey fânidir; Rahmân 55/26] âyetle­rinde olduğu gibi Kur’an’da irsâl-i mesel niteliğinde birçok örnek bulmak mümkündür. Hz. Peygamber’in “cevâmiu’l-kelim” adı verilen pek çok hikmetli sözü mevcuttur. Muhammed b. Ali el-Kaffâl bunları aynı adı taşıyan bir eserde top­lamıştır. Resûl-i Ekrem’in bu tür sözleri arasında şu hadisler zikredilir: “Kişi sev-diğiyle beraberdir”; “İşlerin hayırlısı orta halli olanlarıdır”; “Mümin bir delikten iki defa ısırılmaz”; “Dünyada İki yüzü olanın âhirette Allah’ın katında yüzü olmaz.” Hz. Ali’ye nisbet edilen hikmet ve vecizeler. Şerif el-Murtazâ’nın Nehcü’î-belâğa’-sı ile Şehâbeddin el-Mercânî’nin Cevâ-mihı’l-hikem ve zerâ’i’u’n-ni’am adlı eserlerinde bir araya getirilmiştir. Arap şairleri arasında başta Mütenebbî ile Ebû Temmâm olmak üzere Züheyr b. Ebû Sülmâ. Lebîd, Ebü’1-Alâ el-Maarri, Ebü’l-Atâhiye, Ebû Firâs el-Hamdânî. İbn Nü-bâte es-Sa’dî gibi şairlerin şiirlerinde çok miktarda İrsâl-i mesel örneği bulunmak­tadır.

İrsâl-i meselde başarı anılan iki fikir arasındaki benzerliğin kuvvetine bağlıdır. Benzerlik ne derece güçlü ise irsâl-i me­selin edebî değeri o nisbette büyük olur. Hatta genel kabul görmesi halinde ata­sözü olarak yayılabilir.

İrsâl-i mesel örneklerini şerheden bir­çok eserarasında Hasan b. Abdullah el-Askerfnin el-Hikem ve’1-emşâl’i ile Zemahşerî’nin Nevâbiğu’l-kelim’, İbn Atâullah e!-İskenderî’nin el-Hikemü’l-â’iyye’si, Muttaki el-Hindî’ninCevd-miu ‘1-keîim’i sayılabilir.

İrsal-i Mesel-İrad-ı Mesel Söz Sanatları Nedir, Türk Edebiyatında Örnekleri

TDV İslâm Ansiklopedisi