İslam Filozofları – Müslüman Düşünürler

İmam Maverdi Eserleri, Hakkında Bilgi

1. el-Hâvi’l-kebîr Eserde alışılmış açıklamacı şerh tekniğinin aksi­ne konular yeni meselelere dair hüküm­lerle zenginleştirilmiştir. Farklı görüş­lerin gerekçeli olarak izah edilip tartı­şılması kitaba bir ilm-i hilaf eseri özelli­ği kazandırmıştır. İki ayrı ilmî neşri yapılan el-Hâvi’l-kebîr’in çeşitli bölümleri ay­rıca basılmış olup bazıları şunlardır: Kıtâlü ehli’l-bağy, el-Hudûd, er-Radâ’.

2. el-İknâ Rivayete göre Halife Kâdir-Billâh dört mezhebin otoritelerin­den birer muhtasar fıkıh Kitabı hazırlamalarını istemiş, Mâverdî el-Hâvî’sırim delillere yer vermeyen el-İknâc adlı muh­tasarını hazırlayıp takdim etmiş ve halife en çok onu beğenmiştir. İbn Kâdî Şühbe eserin garâib İçeren bir muhtasar olduğunu söylemektedir. el-İknâc Ebû Şücâ el-İsfahânî tarafından şerhedilmiştir.

3. Tefsîrü’l-Kur’ân. Müellif Kur’an’ın tamamı yerine sadece gerek­li gördüğü âyetleri tefsir etmiştir. Kay­naklan arasında hadis, sahabe ve ta­biîn sözleri yanında Yahya b. Sellâm, Muhammed b. Cerîr et-Taberî, İbn Ebû Hatim, Muhammed b. Hasan en-Nakkâş, Yahya b. Ziyâd el-Ferrâ, İbn Ku-teybe. Câhiz. Zeccâc. Ma’mer b. Müsennâ gibi müfessirlerin görüşleri; Nehhâs, Muhammed b. Ahmed el-Ezherî gibi dil­cilerin eserleri bulunmaktadır. Hem riva­yet hem dirayet tefsiri özelliği taşıyan eserde rivayetlerin çoğu isnadsızdır. Âyet­lerin nüzul yerleri ve sebepleri belirtilmiş, muğlak kelimelerin anlamlan ile veciz ifadeler açıklanmış, mücmelleri tefsir, müteşâbihleri te’vil edilmiş, ihtilâflara, kıraat farklılıklarına ve fıkhî hükümlere de yer verilmiştir. Müellifin hukukçuluğu ahkâm âyetlerinin tefsirine, dilciliği ise edebî ve Iugavî açıklamalarına yansımak­tadır. Aralarında Ebû Bekir İbnü’l-Arabî, Ebü’I-Ferec İbnü’l-Cevzî, Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî, Ali b. Muhammed el-Hâzin ve Şehâbeddin Mahmûd el-Âlûsî’nin yer aldığı birçok müfessir Mâver-dî’den nakiller yapmıştır. Tefsîrü’l-Kur’ân’ın çeşitli neşirleri yapılmıştır. Eser İzzeddin İbn Abdüsselâm ve Ebü’l-Feyz Muham­med b. Ali b. Abdullah  tarafından ihtisar edilmiştir.

4. Emsâlü’l-Kur’ân. Bursa Eski Yazma ve Basma Eserler Kütüphanesi ile Leiden Kütüphanesi’nde birer yazması mevcuttur.

5. Aclâmü’n-nübüvve (Delâ’ilü’n-nübüuve). Peygamberlik müessesesini aklın ışığında ispatlamaya çalışan bir kitaptır.

6. el-Ahkâmü’s-sultânîyye. İslâm anayasa, idare, maliye ve devletler hukuku kapsamına giren bazı konulan ele almaktadır. Eser Fransızca, İngilizce, Türkçe, Farsça ve Urduca’ya çevril­miştir. Ayrıca Keijzer’in Flemenkçe’ye, Leon Ostrorog’un Fransızca’ya, Darlene R. May’in İngilizce’ye, kısmî çevirileri vardır. İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî, Mâverdî’nin el-Ahkâmü’s-sultâniyye’sini çok sert biçimde eleştirir el-Ahkâmü’s-sultâniyye Celâleddin es-Süyûtî tarafın­dan ihtisar edilmiştir.

7. Kavânînü’l-vizâre vesiyâsetü’l-mülk (Edebü’l-oezîr). Kitapta vezirliğin tanımı ve çeşitleri, vezirin nitelikleri, yet­kileri, yükümlülükleri ele alınmakta ve bu makamın sahiplerine öğütler verilmekte­dir. Yûsuf b. Hasan el-Hüseynî’nin Farsça’ya çevirdiği eserin Hüse­yin Hüsnü b. Salih el-Bosnevî ve Şirvânîzâde Mehmed Rüşdü Paşa tarafından yapılmış birer Türkçe tercümesi vardır.

8. Teshîlü’n-nazar ve taccîlü’z-şafer. “Sul­tamın mahiyeti, yapısı, felsefesi ve işle­yiş kurallarına ilişkindir. Devlet başka­nında bulunması zorunlu ahlâkî nitelik­leri ve izlenmesi gereken siyaseti iki bö­lüm halinde inceler. Müellif mukaddime­de eserin gerek yönetenlerin gerekse yönetilenlerin ıslahına dair hem dogma­tik hem pratik içerikli bir kitap olmasını amaçladığını bildirir. Bu çerçeve­de zaman zaman tarihî örnekleriyle bir­likte hükümetlerin nasıl kurulup korun­duğunu, başarısızlık ve yıkılış sebeplerini ele almaktadır.

9. Nasîhatü’l-mülûk. Naşirlerden Fuâd Abdülmün’im Ahmed, klasik kay­naklarda adı geçmeyen kitabın Mâverdî’ye nisbetini kabul etmemekte ve Ebû Zeyd el-Belhî’ye ait olabileceği ihtimali üzerinde durmaktadır. Mustafa Sanbıyık, üzerinde doktora çalışması yap­tığı eseri  Türkçe’ye çevirmiştir.

10. Edebüd-diinyâ ved-dîn. Ahlâka dair bu meşhur eser bizzat müellifince talebelere okutulmuştur. İslâm ahlâkının bir miktar Grek fel­sefesi ve daha çok Fars hikmeti katılarak fıkıhçı titizliği ve edip inceliğiyle işlendiği kitap ilki İstanbul’da (1299) olmak üzere tahkikli ve tahkiksiz onlarca defa basıl­mıştır. Yaşar Çalışkan, Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn’in so­nundaki altıncı bölümü kapsamayan Ber­gamalı Cevdet tercümesini  sadeleştirerek günümüz Türkçe’­sine aktarmıştır. Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn’i ayrıca Selahattin Kip ile Abidin çevirmiştir.

11. el-Emşâl ve’l-hikem. 300’er hadis, mesel-hikmet ve beyit içeren bir derle­medir.

Mâverdi’ye et-Tuhfetü’l-mülûkiyye fî âdâbi’s-siyâsiyye adlı bir eser izafe edi­lirse de naşir, Bibliotheque Nationale’de kayıtlı olup kapağında Mâverdî’ye nisbet edi­len nüshanın Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Ahvâzî’nin et-Tibrü’l-mesbûk’u ile benzerliğine dikkat çektikten sonra VII. (XIIİ.) yüzyılda yaşamış kimliği meçhul Mısırlı sûfîmeşrep bir Mâlikî’ye ait olabile­ceğine dair gerekçeler ileri sürmektedir. Ayrıca et-Tuhfetü’l-mülûkiyye’nin başında aklı, müs­takil varlığı bulunan ilk yaratık şeklinde niteleyen zayıf bir hadis nakledilmektedir. Diğer kitaplarında aklın cevherliğini red­deden Mâverdî’nin bu hadisi onaylar ma­hiyette aktarması çelişki doğuracağı İçin eserin kendisine nisbeti mümkün değildir.

Mâverdî’ye er-Rütbe fî talebi’l-hisbe adlı bir eser daha nisbet edilmek­teyse de bu kitap İbnü’l-Uhuvve’nin Me-‘âlimü’l-kurbe fî ahkâmi’l-hisbe’sidir.

TDV İslâm Ansiklopedisi