İmam Maverdi Eserleri, Hakkında Bilgi
1. el-Hâvi’l-kebîr Eserde alışılmış açıklamacı şerh tekniğinin aksine konular yeni meselelere dair hükümlerle zenginleştirilmiştir. Farklı görüşlerin gerekçeli olarak izah edilip tartışılması kitaba bir ilm-i hilaf eseri özelliği kazandırmıştır. İki ayrı ilmî neşri yapılan el-Hâvi’l-kebîr’in çeşitli bölümleri ayrıca basılmış olup bazıları şunlardır: Kıtâlü ehli’l-bağy, el-Hudûd, er-Radâ’.
2. el-İknâ Rivayete göre Halife Kâdir-Billâh dört mezhebin otoritelerinden birer muhtasar fıkıh Kitabı hazırlamalarını istemiş, Mâverdî el-Hâvî’sırim delillere yer vermeyen el-İknâc adlı muhtasarını hazırlayıp takdim etmiş ve halife en çok onu beğenmiştir. İbn Kâdî Şühbe eserin garâib İçeren bir muhtasar olduğunu söylemektedir. el-İknâc Ebû Şücâ el-İsfahânî tarafından şerhedilmiştir.
3. Tefsîrü’l-Kur’ân. Müellif Kur’an’ın tamamı yerine sadece gerekli gördüğü âyetleri tefsir etmiştir. Kaynaklan arasında hadis, sahabe ve tabiîn sözleri yanında Yahya b. Sellâm, Muhammed b. Cerîr et-Taberî, İbn Ebû Hatim, Muhammed b. Hasan en-Nakkâş, Yahya b. Ziyâd el-Ferrâ, İbn Ku-teybe. Câhiz. Zeccâc. Ma’mer b. Müsennâ gibi müfessirlerin görüşleri; Nehhâs, Muhammed b. Ahmed el-Ezherî gibi dilcilerin eserleri bulunmaktadır. Hem rivayet hem dirayet tefsiri özelliği taşıyan eserde rivayetlerin çoğu isnadsızdır. Âyetlerin nüzul yerleri ve sebepleri belirtilmiş, muğlak kelimelerin anlamlan ile veciz ifadeler açıklanmış, mücmelleri tefsir, müteşâbihleri te’vil edilmiş, ihtilâflara, kıraat farklılıklarına ve fıkhî hükümlere de yer verilmiştir. Müellifin hukukçuluğu ahkâm âyetlerinin tefsirine, dilciliği ise edebî ve Iugavî açıklamalarına yansımaktadır. Aralarında Ebû Bekir İbnü’l-Arabî, Ebü’I-Ferec İbnü’l-Cevzî, Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî, Ali b. Muhammed el-Hâzin ve Şehâbeddin Mahmûd el-Âlûsî’nin yer aldığı birçok müfessir Mâver-dî’den nakiller yapmıştır. Tefsîrü’l-Kur’ân’ın çeşitli neşirleri yapılmıştır. Eser İzzeddin İbn Abdüsselâm ve Ebü’l-Feyz Muhammed b. Ali b. Abdullah tarafından ihtisar edilmiştir.
4. Emsâlü’l-Kur’ân. Bursa Eski Yazma ve Basma Eserler Kütüphanesi ile Leiden Kütüphanesi’nde birer yazması mevcuttur.
5. Aclâmü’n-nübüvve (Delâ’ilü’n-nübüuve). Peygamberlik müessesesini aklın ışığında ispatlamaya çalışan bir kitaptır.
6. el-Ahkâmü’s-sultânîyye. İslâm anayasa, idare, maliye ve devletler hukuku kapsamına giren bazı konulan ele almaktadır. Eser Fransızca, İngilizce, Türkçe, Farsça ve Urduca’ya çevrilmiştir. Ayrıca Keijzer’in Flemenkçe’ye, Leon Ostrorog’un Fransızca’ya, Darlene R. May’in İngilizce’ye, kısmî çevirileri vardır. İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî, Mâverdî’nin el-Ahkâmü’s-sultâniyye’sini çok sert biçimde eleştirir el-Ahkâmü’s-sultâniyye Celâleddin es-Süyûtî tarafından ihtisar edilmiştir.
7. Kavânînü’l-vizâre vesiyâsetü’l-mülk (Edebü’l-oezîr). Kitapta vezirliğin tanımı ve çeşitleri, vezirin nitelikleri, yetkileri, yükümlülükleri ele alınmakta ve bu makamın sahiplerine öğütler verilmektedir. Yûsuf b. Hasan el-Hüseynî’nin Farsça’ya çevirdiği eserin Hüseyin Hüsnü b. Salih el-Bosnevî ve Şirvânîzâde Mehmed Rüşdü Paşa tarafından yapılmış birer Türkçe tercümesi vardır.
8. Teshîlü’n-nazar ve taccîlü’z-şafer. “Sultamın mahiyeti, yapısı, felsefesi ve işleyiş kurallarına ilişkindir. Devlet başkanında bulunması zorunlu ahlâkî nitelikleri ve izlenmesi gereken siyaseti iki bölüm halinde inceler. Müellif mukaddimede eserin gerek yönetenlerin gerekse yönetilenlerin ıslahına dair hem dogmatik hem pratik içerikli bir kitap olmasını amaçladığını bildirir. Bu çerçevede zaman zaman tarihî örnekleriyle birlikte hükümetlerin nasıl kurulup korunduğunu, başarısızlık ve yıkılış sebeplerini ele almaktadır.
9. Nasîhatü’l-mülûk. Naşirlerden Fuâd Abdülmün’im Ahmed, klasik kaynaklarda adı geçmeyen kitabın Mâverdî’ye nisbetini kabul etmemekte ve Ebû Zeyd el-Belhî’ye ait olabileceği ihtimali üzerinde durmaktadır. Mustafa Sanbıyık, üzerinde doktora çalışması yaptığı eseri Türkçe’ye çevirmiştir.
10. Edebüd-diinyâ ved-dîn. Ahlâka dair bu meşhur eser bizzat müellifince talebelere okutulmuştur. İslâm ahlâkının bir miktar Grek felsefesi ve daha çok Fars hikmeti katılarak fıkıhçı titizliği ve edip inceliğiyle işlendiği kitap ilki İstanbul’da (1299) olmak üzere tahkikli ve tahkiksiz onlarca defa basılmıştır. Yaşar Çalışkan, Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn’in sonundaki altıncı bölümü kapsamayan Bergamalı Cevdet tercümesini sadeleştirerek günümüz Türkçe’sine aktarmıştır. Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn’i ayrıca Selahattin Kip ile Abidin çevirmiştir.
11. el-Emşâl ve’l-hikem. 300’er hadis, mesel-hikmet ve beyit içeren bir derlemedir.
Mâverdi’ye et-Tuhfetü’l-mülûkiyye fî âdâbi’s-siyâsiyye adlı bir eser izafe edilirse de naşir, Bibliotheque Nationale’de kayıtlı olup kapağında Mâverdî’ye nisbet edilen nüshanın Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Ahvâzî’nin et-Tibrü’l-mesbûk’u ile benzerliğine dikkat çektikten sonra VII. (XIIİ.) yüzyılda yaşamış kimliği meçhul Mısırlı sûfîmeşrep bir Mâlikî’ye ait olabileceğine dair gerekçeler ileri sürmektedir. Ayrıca et-Tuhfetü’l-mülûkiyye’nin başında aklı, müstakil varlığı bulunan ilk yaratık şeklinde niteleyen zayıf bir hadis nakledilmektedir. Diğer kitaplarında aklın cevherliğini reddeden Mâverdî’nin bu hadisi onaylar mahiyette aktarması çelişki doğuracağı İçin eserin kendisine nisbeti mümkün değildir.
Mâverdî’ye er-Rütbe fî talebi’l-hisbe adlı bir eser daha nisbet edilmekteyse de bu kitap İbnü’l-Uhuvve’nin Me-‘âlimü’l-kurbe fî ahkâmi’l-hisbe’sidir.
TDV İslâm Ansiklopedisi