III Ahmed, Lale Devri, ilk Batılılaşma girişimleri

Pasarofça muahedesinden sonra, Osmanlı dev­let adamlarında bir zihniyet değişikliği oldu, İslamın vaadettiği Âhiretin zevklerine, dünya nimetlerini tercih etmeğe başladılar. Lâle devri (1718 —1730), cennetin dünyada arandığı devirdir. Nedim ‘in «gülelim oynayalım kâm alalım dün­yadan” mısraı, devrin şi’arı oldu. İstanbul’un klâsik dekorunda değişiklikler görüldü ; ca­mi, mescit ve türbe yerine, garptan ve şarktan getirilen plânlara göre, güzel saraylar, köşkler ve bahçeler yapıldı. Bu dekor içinde şiir ve musiki yeni değerler aldı. Nedim, divan ede­biyatının mecazî kavramları yerine, fânî hayatın hakikî ve yaşayan değerlerini koydu. Ferman ile “sultanüşşuara” seçilen Osmanzade Ahmed Taib şiirin şiiriyetini bozacak ve kafiyeyi ihmâl edecek acemi şairlere edebî zevkin mânasını anlatmağa memur edil­di. Yeni hayatı terennüm etmek için, musikî de şiir kadar rağbet gördü. Lâle devri musikisi, o vakte kadar dillere destan olan, İran mu­sikisini gölgede bıraktı. III.Ahmed’in hat­tatları da, musikî üstadları gibi, İran üstadlarına üstün olduklarını, muhtelif vesileler ile, isbat ettiler.

remote/3.ahmet” 125″ 165″ III.Ahmed devri, edebiyat ve san’atta oldu­ğu kadar, tefekkür sahasında da hamleler gös­terdi. Zamanın ulemasından bir tercüme en­cümeni kuruldu. ‘Ikd el-cumân fî târihi ehl el-zamân,, ‘Ayni tarihi, Raviat aî-şafâ ve Şa­ha if al-ahbâr tercüme edildi. Nâdir yazmala­rın memleket dışına çıkarılması, “İstanbul’da kütüb-ü nefisenin kılletîne bais olmakla ilm-î şerifin indirası muktezidir deyü…” (Râşid, Tâ­rih, IV, 311), menedildi. İstanbul’un muhtelif taraflarında beş kütüphane inşa ve şair Nedim, III.Ahmed ‘in kütüphanesi hafız kütüplüğüne tayin edildi. Yirmi-sekiz Mehmed Çelebi Paris ‘e elçilik ile gönderildiği vakit, (1724), kendi­sine, Fransa’da varolan, eğitim, kültür, medenilik gibi konuların layıkınca kavranıp,  Osmanlı’da uygulanması mümkün olanların bildirilmesini verilen talimatı verilmişti. Türk elçisi bir çok müesseseler gezdi; Kendisi­ne seyahatte oğlu Said Mehmed Efendi, oradan aldığı ilham ile, İbrahim Müteferrika ‘nın İstanbul ‘da ilk Türk matbaasını açmasına yardım etti (1724). Bu bakımdan da III.Ahmed devri Osmanlı impa­ratorluğunun batılılaşmasında bir başlangıç teşkil etmektedir. Hattâ de Rochfort isminde bir Fransız mühendis-zabit çağırılarak, ordu­nun ıslahı için, ecnebi bir askeri heyet hakkın­da projeler hazırlatıldı; fakat İbrahim Paşa şiîr ve edebiyatı ve zevk-u safayı, savaş seslerine tercih ettiği için, bu proje ortaya çıkmadı. III.Ahmed devrinde yapılan önemli işler arasında, Kütahya ve İzmît ‘teki çini fabrikalarının ihyası ile İstanbul ‘da Tekfur sarayında (Hebdomori) bir çini fabrikasının kurulması teşebbüsleri vardır. Bu teşebbüslere, tersanenin ıslahı ile, ilk defa olarak; üç anbarlı gemilerin inşa edilmesi ve İstanbul yangınlarına karşı, Fransız mühtedilerinden Küçük Davud idaresinde, bir tulumbacı ocağının tesisi teşebbüsleri ilâve edilebilir.

III.Ahmed, Hayatı, Dönemi, Olayları