II.Mustafa Kimdir, Hayatı, Dönemi (Osmanlı Padişahları)

II.Mustafa. 2

2. Osmanlı padişahı, 87. İslam halifesi (5 Haziran 1664’te Edirne’de doğdu, 29 Aralık 1703’te İstanbul’da öldü).

IV. Mehmed’in oğludur. Annesi Râbia Gülnûş Sultan’dır. Amcası II. Ahmed’in ölümü üzerine, 6 Şubat 1695’te Osmanlı tahtına çıktı. 1683 Viyana kuşatmasından beri Avrupa ülkeleri ile süren savaşı Osmanlılar’ın lehine çevirmek isteyerek, ordunun başına geçmeye karar verdi. Sefere çıkmasına karşı olan sadrazam Sürmeli Ali Paşa’yı görevden aldı. Yerine, 2 Mayıs 1695’te Elmas Mehmed Paşa’yı getirdi. Hocası Feyzullah Efendi’yi de, 26 Mayıs 1695’te şeyhülislam yaptı.

Sefere çıkan Mustafa, 18 Şubat 1695’te Sakız Adasının Venedik İşgâlinden kurtarılmasını temin eden Koyun Adaları Zaferi kazanıldı. 7 Eylül’de Avusturya’dan Lippa Kalesi’ni, 22 Eylül’de Lugos’ ta bir Avusturya ordusunu yenilgiye uğrattı. Ancak Macaristan içlerine girmeyerek, 18 Kasım 1695’te, İstanbul’a döndü. 20 Nisan 1696’da, Olasch’da Avusturya ordusuna karşı üstünlük sağladı. 17 Haziran 1697’de üçüncü Avusturya seferine çıktı. Avusturya orduları başkomutanı Savoie’lı Eugène, 13 Eylül 1697’de II.Mustafa’yı, Tisa Irmağı’nı geçerken baskına uğrattı. Zenta yenilgisi olarak adlandırılan bu savaş sırasında, sadrazam Elmas Mehmed Paşa ve bazı komutanlar öldü. II.Mustafa, Temeşvar’a çekildi. 15 Eylül 1697’de Amcazade Hüseyin Paşa’yı sadrazamlığa getirdi. Savaşı sona erdirme yanlısı olan Amcazade Hüseyin Paşa, 13 Kasım 1698’de, Petervaradin yakınlarındaki Karlofça’da (Karlowitz) barış görüşmelerini başlattı. 26 Ocak 1699’da Avusturya, Venedik ve Polonya ile barış yapıldı. Karlofça Antlaşmasına göre, Temeşvar dışında tüm Macaristan, Avusturya’ya Mora Venedik’e, Podolya ve Osmanlı egemenliğindeki Ukrayna toprakları Polonya’ya bırakıldı. 6 Ağustos 1696’da Azak Kalesi’ni alarak Karadeniz’e inen Ruslarla 15 Temmuz 1700’de İstanbul’da bir antlaşma yapıldı. Ruslar’ın Azak üzerindeki egemenlikleri kabul edildi. Devletlerin barış zamanında birbirlerinin topraklarına akın yapmaması kararlaştırıldı.

Savaş harcamalarının sona ermesi ve olağanüstü vergilerin kalkmasıyla iktisadi durum düzelmeye başladı. II.Mustafa üzerinde büyük etkisi olan şeyhülislam Feyzullah Efendi ile anlaşmazlığa düşen Amcazade Hüseyin Paşa, 4 Eylül 1702’de istifa etti.

II.Mustafa, Edirne’ye çekildi ve vaktinin çoğunu eğlence ile geçirmeye başladı. Şeyhülislamın önerisi ile önce Daltaban Mustafa Paşa’yı sonra da Rami Mehmed Paşa’yı sadrazamlığa getirdi. Feyzullah Efendi’nin önemli devlet görevlerine yakınlarını getirtmesini gerekçe gösteren yeniçeriler ve kapıkulu askerleri, 18 Temmuz 1703’te, İstanbul’da ayaklandılar. Durumdan hoşnut olmayan ulema da onlara katıldı. Ayaklanmacılar, II. Mustafa’ya haber göndererek, şeyhülislamın görevden alınmasını istediler.

II.Mustafa, hocasını azlettiyse de, ayaklanmacılar Edirne’ye karşı yürüyüşe geçtiler. 18 Ağustos 1703’te, II.Mustafa’nın kardeşi III.Ahmed’in padişahlığını ilan ettiler. Edirne’deki birliklerin de İstanbul’dan gelenlere katılmasıyla, II.Mustafa 22 Ağustos 1703’te tahttan indirildi.

Saraya geldiğinde kapıda kendisini feryâd ederek karşılayan Vâlide Sultanın elini öptükten sonra; “Kul beni
tahttan indirmişler, yerime karındaşım Sultan Ahmed’i pâdişâh eylemişler. Allah mübârek eyleye, evlâtlarım kendisine Allah emâneti olsun.” sözleriyle kendisine ayrılan özel dâireye çekildi.

II.Mustafa, hizmetleri ortadayken karşılaştığı bu durumdan dolayı çok müteessir oldu. İstiskâ hastalığından
da muzdarip bulunan Sultan, nihâyet 20 Aralık 1703’te vefât etti. Yeni Câmi yanında Vâlide Sultan Türbesine defnedildi. Babası IV. Mehmed’de bu türbededir.

Sefere çıkan Osmanlı padişahlarının sonuncusu olan II.Mustafa, ilk iki seferinde kazandığı bazı başarılara karşın Avusturya karşısında bir şey yapamamıştır. Karlofça barışıyla, gerileme dönemine giren Osmanlı Devleti Avrupa’da ilk kez toprak yitirmiş, Avrupalılar’ın askeri alandaki üstünlüğü Osmanlılar’ca da kabul edilmiştir.

Edebiyâta meraklı olup Meftûnî ve İkbâli mahlasıyla şiirler yazardı. II.Mustafa’nın devrinde devlet adamları ve âlimler kıymetli ilmî ve sosyal müesseseler yaptırmışlardır. Hocası Seyyid Feyzullah Efendi, Fâtih’te yaptırdığı medrese ile değerli ve nâdide kitapların toplandığı bir kütüphâne, Sadrâzam Amcazâde Hüseyin Paşa Saraçhâne’de bir medrese, kütüphâne ve çeşme, Sadrâzam Rami Mehmed Paşa Eyüp’te bir mektep ile çeşme, Dâmâd Ali Paşa bir kütüphâne yaptırmışlardır. Sultan Mustafa’nın silâhtârı olan Çorlulu Ali Paşa tarafından tersâne içinde iki katlı câmi yapılmıştır. Mihrabı üstüne Kâbe taşı yerleştirilmiştir. II.Mustafa’nın hanımı Sâliha Sultan, oğlu I. Mahmûd zamânında Azapkapısı’nda sebil, çeşme, hamam ve mektep yaptırıp Arap Câmiini tâmir ettirerek genişletti. Câmide mevlid ve Kur’ân okunmasını vakfiyesinde belirtmiştir.