İbrahim Temo Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi

İbrahim Temo (1865-1945) İttihat ve Terakkî Cemiyeti kurucularından Osmanlı siyaset adamı.

22 Mart 1865’te Manastır vilâyeti Ohri kazasının Istruga (Struga) kasabasında doğdu. Asıl adı İbrahim Edhem olup ba­bası, “Soylular” olarak tanınan bir müslüman Arnavut aileye mensup tüccar Murad Bey’dir. Daha sonra soyadı haline ge­len Temo lakabı Edhem isminin kısaltıl­mışıdır ve kendisine arkadaşları tarafın­dan takılmıştır. İbrahim Edhem ilk tah­silini Istruga’da yaptı. Türkçe ile birlikte biraz Fransızca ve Arapça öğrendikten sonra İstanbul’a gitti (1884]. İki yıl Ahırkapı’daki Tıp İdâdîsi’nde, üç yıl da Kuleli Askeri Tıbbiye İdâdîsi’nde okudu, ardın­dan Mekteb-i Tıbbiyye-i Şâhâne’ye kay­doldu (1888). Kısa sürede, İstanbul’da Prizren Cemiyeti’nden sonra ortaya çıkan ve gizli faaliyet gösteren Arnavut grup­larıyla temasa geçti. Şemseddin Sami ve Naîm Fraşiri gibi Arnavut liderlerin yanı sıra Makedonya’da Arnavutlar’la beraber Yunan aleyhtarı propaganda yapan Koço-Ulah (Aromenis) hareketi liderlerinden Apostol Margarit ile de bağlantı kurdu. Mekteb-i Tıbbiyye çevresinde yaygın olan Darwinist ve biyolojik materyalist hare­ketlerden ve yönetim aleyhtarı cereyan­dan etkilenen Temo, daha geniş siyasî ör­gütlenme hareketlerinde önemli rol oyna­dı. Kendisi gibi Mekteb-i Tıbbiyye’de öğ­renci olan arkadaşları Diyarbekirli İshak Sükûtî, Çerkez Mehmed Reşid ve Arap-kirli Abdullah Cevdet ile birlikte gizli İttihâd-ı Osmânî Cemiyeti’ni kurdu (3 Hazi­ran 1889). Daha sonra Osmanlı İttihat ve Terakkî Cemiyeti adını alacak olan bu ce­miyetin birinci (İstanbul-merkez) şubesi­nin bir numaralı üyesi oldu. Mekteb-i Tıb­biyye’de ders programlarını protesto için  gerçekleştirilen öğrenci direnişine öncü­lük etti.

Hastalığı yüzünden bulunamadığı Onikiler İçtimai dışında, gizli cemiyetin bü­tün toplantılarına katılan Temo, bir yandan da popüler dergilerden Musavver Cihan’da makaleler yayımladı. Yaz tati­lini geçirmek üzere gittiği Ohri’de bir ih­bar üzerine tutuklanarak İstanbul’a ge­tirildi. Yıldız Sarayı’nda özel bir komisyon tarafından sorgulandıktan sonra (17 Tem­muz 1890) serbest bırakıldı. Yüzbaşı rüt­besiyle Mekteb-i Tıbbiyye’den mezun olup (1892) Haydarpaşa Hastahanesi’nde göz hastalıkları ihtisasına başladı (1893). Padişahi hicveden şiiri bir tıbbiye talebesi üzerinde ele geçince bazı arkadaşlarıyla birlikte tutuklanarak dîvânıharbe sevkedildi (1894). Günlerce sorguya çekildi; ni­hayet dîvânıharp başkanı Arnavut Rızâ Paşa’nın yardımı ile serbest bırakıldı. Çok geçmeden hâkimler ve subaylar arasın­da tutuklamalar yeniden başlayınca İb­rahim Temo da Haydarpaşa Hastahanesi’nden alınarak Tophane Kışlası”na götü­rüldü; ancak sorguya çekildikten sonra tekrar serbest bırakıldı.