Hz.Ali bin Ebi Talib Kimdir, Hayatı, Savaşları, Hakkında Bilgi

Peygamber, Yesrib’e (Medine) hicret etmek kararı ile, anî olarak Mekke’yi terkettiği za­man, Ali onun evinde kaldı ve onun yokluğunu gizlemeyi başardı. Esasen Peygambere bırakılmış olan emanetleri sahiplerine iade etmek için, Ali’nin bir kaç gün daha Mekke’de kalması gerekiyordu. Ali, Bedr, Uhud, Hendek ve genelde bütün gazvelerde Peygambe­rin yanında bulunmuştu; yalnız Tebûk gazvesi esnasında, Peygambere vekâleten, Medine’de kalmıştı. Fedek’te, Yahudi Sa’d kabilesine karşı yapılan, bir gazveyi sevk ve idare etti (H.6 = 628). Uhud’da altı yerinden yaralandı; Hayber’e hücum edildiği gün sancağı taşıyan, Ali idi. Hicretin 9. (631.) yılında, Hz.Muhammed’e o sırada vahyedilmiş olan Tevbe Suresinin ilk yedi âyet­lerini halka okumak ve keza müşrikler ile müslimlerin bu yıldan sonra hacta birlikte bulun­malarını, hiç kimse tarafından Kâbe’nin, çıp­lak olarak, tavaf edilmemesini, ancak mümin olan kimsenin cennete girebileceğini ve bir de Peygamberin her kim ile bir anlaşması varsa, o anlaşma müddetinin inkizasına kadar, anlaşma şartlarına uyulacağını ve şayet bir anlaşma yoksa, tam dört ay her iki tarafın serbest olduğunu tebliğ etmek üzere, Ali, Peygamber tarafından, memuren Mina’ya gön­derildi. Hicretin 10. ( 631/632 ) yılında Yemen’e yapılan bir seferi idare etti; Hamdâniler İslâm dinini kabul ettiler.

Ömer’e, Peygamberin Mek­ke’den Medine’ye göç ettiği günün (hicret) tarih için başlayış olarak kabul edilmesini, Ali tavsiye etmişti. Eyaletlerden gelen şikâyetler sebebiyle, Osman’a ihtarlarda bulunmak işini, Ali üzerine aldı; Osman, hayatının tehlikeye düşmesinden endişe etmeğe başlayınca, Ali, onun ile bu şikayetçi unsurlar arasında, aracılık ve halifenin taleb ettiği üç günlük mühleti bu kişiler adına kabul etti; halifenin evinin kuşaltılrnası (Yevm el-dar) esnasında bile, Osmân’a iyilikle davrandı ve yardımla­rını esirgemedi; Osmân’ın şehadetinden sonra, önce hilâfete geçmeği tevazu ile red ve fakat beş gün tereddütten sonra, kabul etti; 25 zil­hicce 35, cuma günü (34 haziran 656) Medine’de, Peygamberin mescidinde kendisine bi’at edildi. Bu merasim için minbere ilk çıkan halife, Ali olmuştur. 36 (656 ) senesinde Medine’den ayrıldı ve bir daha dönmedi. Basra üzerine yürüdü. Bu şehre çekilmiş olan Aişe, Talha ve Zubeyr kendisini halife olarak tanımak istemediler, “Cemel vakası” bu şehir önünde, 15 Cemaziyülahır 36 (9 Aralık 656) da, Hurayba’de vukubuldu; Ali muharebeyi kazandı. İçlerinde Talha ve Zübeyr’in olduğu pek çok müslüman öldü. Bu muharebede ölenlere karşı büyük teessür duydu, onları ihtiram ile gömdürdü ve üç gün şehre girmedi; Aişe’yi, 40 güzide kadının katıldığı gösterişli bir kafile ile, Medine’ye gön­derdi. Ahaliye hazinede bulunan parayı dağıttı ve Şam’a yapmağı düşündüğü seferden son­ra, bir o kadar daha vereceğini vaad etti. Bir ay sonra, sadık kumandam Eşter’in engelleri bertaraf etmesiyle Kufe’ye girdi. Oradan Madâ’in’e gitti. Raklja mevkiinde Fırat’ı geçti ve Mu’âviye ile Siffın ovasında, üç ay süren (zilhicce 36— safer 37 = Haziran-Ağustos 657), bir takım muharebelere tutuştu. Eşter’in kahramanlığı sayesinde, zaferi kazanmak üzere idi ki, Amr bin As, Muâviye’ye bir hile kullanmasını tavsiye etti ve bu hile de başarılı netice verdi; şöyle ki: Şam askerleri, bu ihtilâfın halli hususunda, Allah’ın kitabına müracaat ettiklerine işaret için, mızraklarının uçlarına Kur’an nüshaları bağlayarak: —”İşte aramızdaki ihtilâfın halli için, hakem budur” — diye bağırmağa başla­dılar. Bu hile Irak askerine etkiledi. Ali’nin hileyi anlamayıp karşı çıkmasına rağmen silâh arkadaşlarının sıkıştırmasıyla, Mu’âviye tarafından teklif olunan Hakem usûlünü kabule mecbur oldu. 

Haricîler, yani âsîler (Şamlılar) ile müzakere etmeği kabul etmemiş olan müslümanlar, Ali’nin Hakem konusunu kabul edince, ondan ayrıldılar ve 4.000 kişilik bir kuvvet hâlinde, La hukme illâ itilâfı (“hüküm yalnız Allahındır”) diye bağıra bağıra, Ali’ye isyan ederek, Madâ’in’i zaptettiler ve orada o kadar çok zulüm yaptılar ki, Ali bunlara karşı ha­rekete geçmeğe ikna edildi; Nehrevân’a geldi ve orada Hâricileri mağlûp ve imha etti; bunlardan yalnız 10 kişi kurtulabildi (9 safer 38 = 17 temmuz 658). Bu muharebe tarihte vak’at al-nehr diye ünlüdür. Ali Şamlıların üzerine yürümek niyetiyle Nuhayle’de konakladı. Kufe’de kalan 2000 kişilik Harici grubuyla konuşarak ya kendilerine katılıp Şamlıların üzerine yürümeyi veya geri dönmelerini istediyse de Hariciler Ali’yi küfürle itham ederek isteğini reddetiler. Yapılan savaşta bir çoğu öldürüldü, geri kalanlarda Mekke’ye kaçtılar.

Mu’âviye, hakem olarak, Amr bin Âs’ı teklif etti; Ali, istemediği hâlde, Ebü Musa’l-Eş’ari’yi, hakem olarak göndermek zorunda kaldı. Ellerinde yetkilerini gösteren tahkimnâmeler (sahifa) bulunduğu hâl­de, iki hakem ramazan 37 (Şubat 658) de kar­şılaştılar. Bu toplantıdan sonraki diğer toplantılarında, Ali ve Muaviye’nin azledilerek bir şura tarafından seçilmesi kararına varmışlardı. Karar önce Ali’nin hakemi Ebu Musa tarafından açıklandı: söz sırası Muaviye’nin hakemi Amr’a gelince o hilafet makamına Muaviye’yi atadığını bildirerek hilesinin hedeflediği sonuca ulaştı. Ebu Musa’nın karşı çıkmasına rağmen durum değişmemiş ve sonuçta hilafet meselesini bir çıkmaza sokmuş, İslam dünyasını da bir takım siyasi ve sosyal huzursuzluklara sürüklemişti.  

Ali askerinin büyük bîr kısmı kendisini terkedînce, Kufe’ye çekildi ve orada Haricîlerden Abdurrahmân îbn Mulcam tarafından katl­edildi. Abdurrahmân diğer iki haricî ile, Nehrevân’da katledilen akrabalarının intikamını almak için, aynı günde Mu’âviya ve Amr bin As’ı da katletmek üzere, ittifak etmişlerdi, iki suç ortağının refakatinde olarak, Îbn Mulcam, halifeyi dar bir geçitte bekledi ve zehirli bir kılıç ile alnından vurdu; kılıç beynine kadar işledi. Vak’anın tarihi hicretin 40, senesi rama­zanının 17 si olarak gösterilir ( 24 kânun II. 661; Taberi, I, 3456 ; Vâkidi ve Ebü Ma’şar rivayet­leri ; aynı eserde başka tarihler de vardır ; Mesudi, Tanbih, s. 387 de 21 ramazan diyor ki, bir cumaya tesadüf etmesi icabeden 22 ramazan tarihine yakın olması bakımından, daha muva­fıktır ). Ali, üç gün sonra, öldü ve Kufe’de (müteammim rivayet budur; diğer rivayetler için bk. Mas’ûdi, Marüc, IV, 289 ; Tanbih, s. 387 ) “Fırat’ın taşmalarından koruyan su bendinin yanına defnedildi; burada bilâhare Necef şehri (bugün Meşhed Ali) bina edilmiştir” (Yakut, Maçam, IV, 760). Ali Öldüğü zaman oğlu Hasan’a göre, 58 ; diğer oğlu Muhammed b. Hanefîya’ya göre, 63 yaşında idi.