food/hkmet” 249″ 174″ HÜKÜMET

Hukuk ve siyaset biliminde bîri dar, diğeri geniş anlamda kullanılan ve çeşitli anlamları olan bir kavramdır. Dar anlamda, bir devletin otoriteye ilişkin kaçarları uygulayan ve yürütme gücünü temsil eden bakanlar kurulunu ifade eden hükümet kavramı, geniş anlamda bir devletin yasa­ma, yürütme ve yargı organlarını ve bunla­ra bağlı olarak devlet yetkisini kullanan tüm devlet organlarını içine alsın siyasal yönetim biçimini ifade eder. Demokratik hükümet, monarşik hükümet gibi. Geniş anlamda hükümet, günlük dilde devlet kavramı ile karıştırılır, zira hükümet, devlet adı verilen üstün varlığın sahip bulunduğu egemenlik yetkisinin sadece belli bir kısmını kullanan organ olup devletin unsurlarından sadece biridir.

Devletin bir organını ifade eden dar anlamdaki hükümet, bazı farklılıklar olmakla beraber, genellikle devlet başkanı, başbakan, bakanlar kurulu ve bakanlıklardan meydana gelir. Yürütme ve yargı olarak ikide edilir. Yasama, yürütme ve yargı olmak üzere üçe ayrılan devletin gücünün örgütlenme biçimi, tarihsel ve toplumsal bakmıdan farklı nitelikler taşır. Tarihsel bakımdan “kuvvetlerin birliği” ilkesinden “kuvvetlerin ayrılığı” ilkesine doğru bir gelişme gözlenmekte olup çağdaş demokratik sistemler, “kuvvetler ayrılığı” ilkesine göre örgütlenmektedirler. Yasamanın otoriteye ilişkin koyduğu kanun ve kuralları hükümet, otoriteye ilişkin olarak topluma aktarmakta ve işlerlik kazandırmaktadır. Kuvvetlerin ayrılma derecesi ve kuvvetler arasındaki ilişkilerin biçimine göre hükümetler, demokrasilerde “meclis hükümeti” “başkanlık hükümeti” ve “parlamenter hükümet” olmak üzere üçe ayrılır. Belli nispette kuvvetler birliği esasına dayanan meclis hükümetinde, yasama ve yürütme, halkın temsilcilerinden meydana gelen meclisle toplanmış olup Bakanlar Kurulu, meclîs adına yürütme fonksiyonunu yerine getirir. Bu hükümet sisteminde bakanlar, meclisin memurları durumundadırlar. Türkiye’de 1921-1924 Anayasaları, meclis hükümeti sistemini benimsemişlerdir.

Başkanlık sisteminde hükümeti, halkın seçtiği başkanla, başkanın atadığı yardımcılar oluşturur. Bu sistemde yasama ile yürütme arasmda kesin sınırlar konmuştur ve başkan meclise karşı sorumlu değildir. Siyasal bakımdan çok güçlü ve geniş yetkilere sahip olan yürütme organının başı, aynı zamanda devletin de başıdır. Başkanlık sisteminin en iyi örneği ABD’ndeki hükümettir.

“Parlamenter hükümet” sisteminde başbakan ve bakanlardan oluşan hükümet, meclisten bağımsız bir konuma sahip olup meclise karşı sorumludur. Yürütme ile ilgili bazı yetkilere sahip olan cumhurbaşkanları, hükümetlere bazan başkanlık edebilirler. Bu sistemde de yasama ve yürütme kuvvetleri birbirinden ayrılmış olmaklaberaber, başkanlık sistemindeki kadar kesin değildir. Parlamentoda çoğunluğu elinde bulunduran partinin kurduğu hükümet, yasamayı istediği gibi yönlendirebilmekledir. Bu bakımdan bu sistem, “kuvvetlerin iş birliği sistemi” olarak değerlendirilmektedir. Parlamenter sistemin başlıca özellikleri şunlardır: Bağımsız ve sonsuz bir devlet başkanlığı kurumu, kabinenin parlamentoya karşı sorumlu olması, uyumlu çalışan bir bakanlar kurulu ve yürütme organının yasamayı (bazı durumlarda) feshedebilmesi. Parlamenter hükümet sisteminin en çarpıcı örneğini İngiltere vermektedir.

Farklı tarihsel ve toplumsal bir geçmişe sahip olan Türkiye’de hükümet sistemlerinin gelişimi kendine özgü bazı ana çizgiler göstermektedir. Eski Türklerde egemenliği elinde tutan “Han”a ulusun yönetiminde yardımcı olan ve Boy Beylerinden oluşan bir kurul vardı. Türkler müslüman olduktan sonra İslam kurumlarını benimsediler ve hükümet fonksiyonu gören “divan”ları örgütledüer. Osmanlı Devleti’ndeki “Divan-ı Hümayun”, Padişah adına yürütmeden sorumlu bir organ olarak faaliyette bulunmuştur. XIX. yüzyılda Divan-ı Hümayun lağv edildikten sonra, yerine “Meclis-i Vükelâ” tesis edildi. 1921 ve 1924 Anayasaları meclis hükümeti biçimini benimserken 1961 ve 1982 Anayasaları “Parlamenter Hükümet” sistemini benimsemiştir.

Davut DURSUN

Hükümet Türleri:
Hükümetle ilgili sınıflandırmalar epey­ce çeşitli olmakla beraber gene de bazı ortak çizgiler ayırdedilebilir. Sınıflandırmalar iki kıstas üzerinde yoğunlaşma eğilimi göstermiştir:

1) Dairelerin düzenlenişi (ki kavramlaştırması daha dar olabilir).

2) Hükümet ile yönetilenler arasındaki ilişki.

1) İlk kıstas, siyaset bilimciler ve özellikle demokratik hükümet üzerinde çalışan­lar arasında yaygını geçerliliği bulunan iki sınıflandırmaı semaisi ortaya çıkarmıştır:

a) Bu şemalaırın ilkii, yasama ile yürütme arasındaki ilişkiye dayalıdır. Parlamenter bir sisteme bakıldığında, yürütmenin organ olarak devamlılığı, yasamanın desteğini sürdürmesine biağh görülmektedir. Yürütmenin üyeleri, genellikle yasamanın da üyeleridir. Bir başbakan yürütmenin en güçlü fryesi olabilmekteyse de, yürütmeyi ilgilendiren önemli kararlar genellikle ortaklaşa bir grup bakanla birlikte verilir. Diğer taraftan, »bir başkanlık sistemi söz konusıu olduğunda, yürütme yasamadan bağımsız görülür. Yürütmenin üyeleri, normal olarak yaşatmanın da üyeleri değildir ve gene yürütme içerisinde karar verme yetkisinin nihâtf kaynağı bir kişiye -başkana- bağlı olmakladır,

b) İkin­ci bir sınıflamanın ağırlığı hükümetin farklı seviyeleri arasındaki gücün dağılımı üzerindedir. Tek yapılı bir devlette kanunların yapımı için bütün otorite, yetki alafll ülke bütününü kaplayan bir yüksek yasama organına verilmiştir. Bu orgjın mahallî yasama birimlerinin varlığına imkan tanımakla beraber, bu birimler ancak ana yasama organının otoritesine zarar vermemek kaydıyla işlemektedir. Diğer taraftan, federal bir devlette, hiç olmazsa bir ölçüde güvence altında otonomi karar verme yetkisi bulunan mahallî yasama birimleri mevcuttur. Sözü edilen hesr üti hükümet şekli, bir grup devletin belirli maksatlarla bir araya toplandığı ve fakat her birinin hükümranlığını koruduğu bir konfederasyondan kolayca ayırdediltebilir.

2) İkinci kıstasa -hükümetle yönetilenler arasındaki ilişkiye- dayalı sınıflandırmalar genelde, hükümetlerin hedeflerini vatandaşları iknadan ziyade zorlamayı başarma yolundaki teşebbüslerinin ölçüsü­ne ve gene hükümetin nıeşru otoritesi üzerine konan şuurların, derecesine ağırlık vermektedir. Bu kıstasa dayalı tasnif şemalarının kesin formüller haline getirilişi birçok şema ortaya ‘çıkarmıştır; bununla beraber, bir uçta liberal dem okratik hükümet ile, diğer uçta totaliter hükümetler arasında bir ayırımın çizilbilindiği de söylenemez. Liberal demokrattık yönetimde hükümet en başta toplumun arzularına cevap verici olarak görüldüğü gibi, onun toplumu zorlama, yahut belirli bir surette yönlendirme yeteneği üzerine belli sınırlar getirebilir. Öte yandan, totaliter hükü­metler için konmuş sınırlar pek az olup bu hükümetler  sayelerinde toplumun değişikliklere uğıatılabildiği unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yeni Yaklaşımlar:
Hükümeti e ilgili araştırmalar II. Dünya Savaşından bu yana bir hayli değişiklik göstermiştir. Tarihî acıdan bu araştırmaların önemi, onların Anayasa Hukuku ile ilgili çalışmalar çerçevesinde ortaya çık­mış olmasıydı. Bir yandan tek tek ülkelerin araşt ırılraası karşılaştırmalı bir çerçeve içinde olmaktan ziyade, birbirinden soyutlanmış bîr çalışma eğilimi gösterirken, öte yaradan da bu araşturmayı nitelendiren şey, anayasal şartlara ve hükümetin resmî kurumlarına ağırlık vermek olmuştu. Bununla beraber, davranışçı akım in etkisi altında, bilim adamları, hükümetlerin gerçekte nasıl işlediğini anlamaya, resmî devlet aygıtının dışında ve fakat onun işleyişi için hayatî bir rol oynayan (siyasî partiler ve basla gurupları gibi) kurumlara ve açıkçası karşılaştırmalı araştırmaya gitgide artan bir ilgi göstermişlerdir; Karşılaştırmalı çalışmanın geliştirilmesi yolunda bilhassa etkili olan ise sistemler teorisi ve daha özel olarak, yapısal fonksiyonalizmden türetilen yaklaşımlar olmuştur. Bu yaklaşımlar; ileri ülkelerin yanı sıra gelişmekte olanlar da dahil olmak üzere, herhangi bîr ülkede hükümet üzerinde yapılan araştırmalar için uygulanması mümkün, herhangi bîr toplum içerisinde yerine getirilen fonksiyonları temel alan bir kavram dili geliştirme çabasını beraberinde getirmiştir.

(SBA)

Hükûmet

Hükûmet politik bir aygıt içindeki görevliler tarafından politika ve kararların uygulanması süreci. Bir süreç olarak “hükümet”ten, ya da bağlayıcı politik kararların alınmasından sorumlu görevlilere göndermede bulunmak için hükümetten söz edebiliriz. Geçmişteki hükümetlerin neredeyse hepsinin başında monarklar ya da imparatorlar bulunsa da, çağcıl toplumların çoğunda, hükümetlerin başında, iktidar konumunu kalıt yoluyla edinmeyen, uzmanlık ve niteliklerine dayanarak seçilen ya da atanan görevliler bulunmaktadır.

Vikipedi