Hızır Bey (Kadı ve Belediye Başkanlığı) Kimdir, Hayatı, Dönemi, Hakkında Bilgi

HIZIR BEY (1407-1459)

Türk kent yöneticisi. İstanbul’un fethinden sonra ilk kadı ve belediye başkanı olarak kentin belediye hizmetlerini düzenlemiştir.

6    Ağustos 1407’de Sivrihisar’da doğdu, İstanbul’ da öldü. Doğduğu kentin kadılarından Emir Celaled-din’in oğludur. İlköğrenimini babasının gözetiminde gördü. Medrese öğrenimini Bursa’da, Molla Yeğan’ın yanında bitirdi.

Sivrihisar, daha sonra İnegöl kadılıklarında bulundu. Bursa’da müderrislik yaptı. Molla Kestel, Molla Hayali, Hocazâde gibi bilginleri yetiştirdi. Bir süre Edirne medreselerinde ders verdi. 1453’te İstanbul’un fethiyle, II. Mehmed tarafından kente kadı olarak atandı. İstanbul kadısı başka bir adıyla İstanbul Efendisi, kentin valisi, yargıcı ve belediye başkanı sayılıyordu.

Hızır Bey İstanbul surlarını onarttı, yerel yiyecek pazarlan sayılan kapanları kurdu. Sarnıçları, su. yollarını düzenledi. Tartılara ayar konması koşulunu getirdi. Çarşılarda, pazarlarda satılan besin maddelerini denetime bağladı. Esnafı kayıt ve tescil etti. Belediye suçlan için özel mahkemelerini kurulmasını sağladı.

Din, ibadet gibi konulan içeren (Akaid) Arapça manzum Kaside-i Nuniye adlı yapıtı medreselerde ders kitabı olarak okutulmuştur. Yapıt Türkçe’ye çevrilip ayrıca şerhedilmiştir. II. Mehmed’in isteği üzerine Kadı Seraceddin Mahmud’un Arapça Metalî-ü’l-Envâr adlı mantık kitabını Farsça’ya çevirmiştir.

Hızır Bey Türkçe, Arapça, Farsça şiirler yazmıştır. Bunlardan Türkçe ve Frasça’larından birkaç dize kalmıştır. Arap harflerinin sayısal değerlerinin toplamına dayanan ebced hesabı ile İstanbul’un fethine, çeşitli mimarlık yapıtlarına tarihler düşürmüştür. İstanbul’un Kadıköy ilçesi Hızır Bey’in dirliği olduğu için bu adı almıştır.

•    YAPITLAR (başlıca): Kaside-i Nuniye ve Manzum Tercümesi, (ö.s;), 1842; Metalib-i Irfaniye ve İzahat-ı Nuniye, (ö.s.), İsmail Hakkı (şerheden), 1894; Tercüme-ı Metalîü’l-Envâr, (Süleymaniye Kütüphanesi Avasofya bölümü No. 2488).

•    KAYNAKLAR: S.Ünver, Kadıköyüne Ünvant Verilen Hızır Bey Çelebi Hayatı ve Eserleri, 1945; R.Ziyaoğlu, İstanbul’un ilk Belediye Başkanı Hızır Bey Çelebi, 1976.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi