Hippokrates (Khios’lu) Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi

HİPPOKRATES [Khios’lu] (İÖ 5.yy)

Eski Yunanlı matematikçi. İlk geometri kitaplarından birisini yazmıştır.

Eski kaynaklarda Khios’lu olarak anılması nedeniyle Khios’ta (Sakız Adası) doğduğu sanılan Hippokrates’in doğum ve ölüm tarihleri bilinmiyor. Yaygın bir söylentiye göre tüccarlık yapmaktayken, gemisini ele geçiren korsanlar tarafından tutsak alınarak getirildiği Atina’da geometri öğrenmeye başlamış ve bir süre sonra dönemin en iyi matematikçilerinden biri durumuna gelmiştir. Aristoteles ise, Hippokra-tes’inservetine el koyanların Atinalı korsanlar değil, Bizantium’lu resmi görevliler olduğunu ve çok iyi bir matematikçi olmasına karşın aldatılarak servetinin tümünü yitirebilecek denli budalaca davranabildiğini yazar. Bu iki anlatıyı birleştirmeye çaba harcayanların yanı sıra, Hippokrates’in tüm geometri bilgisini Atina’da edindiği savını kuşkuyla karşılayan tarihçiler de vardır.

Hippokrates, çalışmalarıyla ilgili bilgilerin başlıca kaynakları olan Proklos ve Simplicius’tan öğrenildiğine göre, yaşadığı dönemde Yunanlı matematikçilerin tümünün çözümüne çaba harcadıkları üç problemin, verilen bir kübün hacimce iki katı olan kübün çizilmesi, dairenin alanının hesaplanması ve verilen bir açının üç eş parçaya bölünmesi problemlerinin ilk ikisiyle ilgilenmiş, indirgeme ya da analiz yöntemini matematikte ilk kez kullanmış ve geometrinin temel kavram ve teoremlerini tanıtan bir kitap yazmıştır.

Hippokrates, bir problemi, çözümü bilinen başka bir probleme dönüştürmeye dayanan ve ilk kez Platon tarafından felsefe alanında kullanıldığı sanılan indirgeme yöntemini, hacmi verilen bir kübün hacminin iki katı olan kübün bulunmasını amaçlayan probleme uyguladı. Sözü geçen problemi, bugünkü terimlemeyle a_x=x:y=y:2a biçiminde yazılabilecek olan eşitliklere indirgedi. Hacmi verilen kübün hacminin iki katı olan kübün kenarının bu eşitlikleri sağlayan x uzunluğuna eşit olduğunu gösterdi.

Hippokrates dairenin alanının bulunması probleminde aynı başarıyı gösteremedi. Benzer daire kesmelerinin alanlarının, bu kesmelere ilişkin kirişler üzerine kurulan karelerin alanlarıyla orantılı oluşlarından yararlanarak farklı merkezlere sahip ve içbükeyliği aynı yönde olan çember parçaları arasında kalan ayça biçimindeki bölgelere eşdeğer üçgenler çizmeyi başardıysa da, bu tekniği bir tam dairenin alanına uygulayamadı.

Hippokrates’in geometriyle ilgili kayıp yapıtı Öğeler’in içeriğine ilişkin bilgiler ne yazık ki birer tahminden öteye gidemiyor. Dairenin kareleştirilmesiyle ilgili araştırmalarında kullandığı geometri bilgisi ve Proklos’un Eudemos’tan aktardıkları birlikte göz önüne alındığında, Hippokrates’in Öğeler’inin, Euk-leides’in Öğeler’inin bir öncüsü olduğu ve gerek düzlemsel geometriye, gerek katı cisimlerin hacimlerine ilişkin pek çok bilgiyi içerdiği sonuçlarına varılmaktadır.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi