Tarihi Şahsiyetler

Hipokrat Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

Hipokrat (m.ö. 460[?]-375I?) Tıbbın babası sayılan İlkçağın en ünlü hekimi.

Ölümünden çok sonra kaleme alınan biyografilerinde birçok menkıbe ve ef­saneye yer verildiği için hayatı ve gerçek şahsiyeti hakkında pek az güvenilir bilgi mevcuttur. Ceddinin şifa tanrısı Asklepios olduğu kabul edilen ve Asklepiades (Asklepios’un çocukları yahut şifa verici­ler) denilen efsanevî bir sülâleye veya ta­bipler nesline mensup olup muhtemelen milâttan önce 460 yılında Kos (İstanköy) adasında doğmuştur. İlk tıp öğrenimini, buradaki Asklepion’un (Asklepios Mâbedİ-şifâhâne) rahip-hekimlerinden olan baba­sı Heraklides’ten (Arap kaynaklarında Iraklîs veya Iraklîdis) almış, atomcu filozof Demokritos ve sofist filozof Gorgiastan ders görmüştür. Daha sonra Yunanistan ve Marmara denizinin kuzey bölgelerini dolaşmış. Atina’da bulunmuş ve memle­keti Kos’ta tıp okutmuştur. Kuzey Yuna­nistan’daki Larissa şehrinde milâttan ön­ce 380-375 arasındaki bir tarihte ölmüş ve buraya gömülmüştür.

İslâm kaynaklarında adı Bukrât (Bokrat), Bukrâtîs, Ebukrât, İbukrât, İbukrâ-tîs gibi şekillerde geçen Hipokrat (Hipporates) hakkında müslümanlar köklü bir imaja sahiptir. Bu imajın en belirgin yanı onu ilki Asklepios, sonuncusu Câlînûs (Ga­len) olan sekiz tıp üstadı (Asklepiades) ara­sına dahil etmeleridir. İskenderiye tıp geleneğini sürdüren müslümanlar. orada şekillenen kutsal tıp tarihi anlayışına bel­li ölçüde bağlı kalmışlar ve Hipokrat’ın şahsiyetini bu anlayış içinde tasavvur et­mişlerdir. İslâm kaynaklarında yer alan çe­şitli rivayetlere göre Hipokrat tıp tahsili­ni babasından, kendisiyle aynı adı taşıyan dedesinden veya II. Asklepios’tan (Esklîbîvus es-Sânî) almıştır. Bu kaynaklarda. Hipokrat’ın doğduğu Kû (Kos) adasının Rodos ve Knidos ile birlikte Asklepioncu tıp geleneğinin en önemli merkezlerinden biri olduğu kaydedilerek onun Abderalı Demokritos ile çağdaşlığı vurgulanmak­ta ve doksan veya doksan beş gibi ileri bir yaşta öldüğü belirtilmektedir. Yine bu kaynaklara göre biri kız üç çocuğu bulun­makta ve torunlarından ikisi kendi adını taşımaktadır. Dolayısıyla İslâm kaynak­ları, biri asıl Hipokrat olmak üzere dede, baba ve iki torundan meydana gelen dört Hipokrat’tan (Bukrâtûn, Bukânta) bahse­der. Ancak asıl Hipokrafın babasının lraklîdis mi yoksa II. Asklepios mu olduğu ko­nusunda farklı rivayetler nakledilmiştir. İslâm kaynaklarında ortaklaşa kaydedi­len bir rivayete göre Hipokrat İran Kisrâsı I. Erdeşîr (Pers İmparatoru I. Artaxerexes, m ö 465-424) tarafından bir veba salgını münasebetiyle İran’a davet edilmiş, fa­kat önerilen yüksek ücrete rağmen, o dö­nemde İyonya dahil bütün Anadolu’yu hâkimiyetleri altında tutan Persler’e hiz­met etmeyi onuruna yediremediği için. Önce ülkesinin düşmanlarına değil kendi yurttaşlarına bakmakla mükellef olduğu­nu söyleyerek teklifi geri çevirmiştir. Onun Fîrûhâ (Halep), Humus ve Dımaşkta bu­lunduğu yolundaki bir rivayet ise doğrulanmamıştır.

Modern tıbbın babası sayılan Hipokrat, o güne kadar uygulanan geleneksel dinî-sihrî tedavi metotlarına karşı hem akla hem tecrübeye yer veren bir tıp anlayışı ortaya koymuştur. Yirmi beşi ölümle so­nuçlandığı halde kırk iki klinik olaya ait gözlemlerini samimiyetle aktarmış ve tıpta tecrübenin Önemini vurgulamıştır. Onun akılcı yaklaşımı ise sebebi doğrudan doğruya tabiat üstü güçlere bağlanan hastalık kavramını reddedişinde kendini göstermektedir. Nitekim İslâm dünyasın­da Kitâb fi’l-marazi’l-ilâhî adıyla bilinen epilepsi (sara) hakkındaki eserinde, halk arasında kutsal hastalık denilen bu rahatsızlığın bir beyin hastalı­ğı olduğunu ve fizyolojik sebeplere dayan­dığını ortaya koymuştur. Hipokrafa göre öteki hastalıklar ne ka­dar kutsal ise epilepsi de o kadar kutsal­dır ve tıp ilminin araştırması gereken şey onun tabii sebebidir. Özellikle hastalıkla­rın doğrudan doğruya tanrıların ve cinle­rin eseri olarak tanımlandığı Yunan halk hekimliği için bu görüş çok Önemli bir adım teşkil eder. Hipokrat’ın tıptaki po­zitif yönü din aleyhtarı olduğu anlamına gelmez. Nitekim ona göre tıp ilâhî bir sanattı: bu sanatı icra eden hekim hem tan­rıların yardımını görmekte hem de tabi­atın iyileştirici gücünden faydalanmaktaydı. Esasen Hipokrat tıbbının bağlandı­ğı kutsal Asklepion geleneği ona daima dinî bir hüviyet vermiştir. Sağlık tanrısı Asklepios adına Akdeniz havzası boyun­ca inşa edilen mâbedler aynı zamanda tıp öğretim ve uygulama merkezleri olmuş­tu. Kos adasındaki Asklepion’da yetişen Hİpokrafın bütün aklî ve tecrübî eğilim­lerine rağmen şifanın ilâhî kaynağını vur­gulayan dinî yaklaşımlarla bütünleşmesi kaçınılmazdı. Nitekim milâttan sonra ya­şayan aynı geleneğe mensup Câlînûs da­hi kendisini Asklepios’un hizmetkârı ola­rak tanımlamakta ve tıbbın tanrı vergisi olduğunu söylemektedir. Söz konusu di­nî çerçevenin Hipokrat tıbbına, çok yay­gın ve hatta prensipleri günümüze ka­dar geçerliliğini koruyan bir hekimlik ah­lâkı (tıbbî deontoloji) kazandırdığı da belir­tilmelidir. Bu ahlâkın en dikkat çekici il­keleri, müslümanlarca da “el-Ahd” veya “el-Eymân” adıyla bilinen “Hipokrat yeminfnde ortaya konulmuştur. XV. yüzyıldan itibaren Fran­sa’da başlanan bir uygulama ile bugün bütün dünya tıp fakültelerinin diploma törenlerinde okunan bu yeminin başlıca prensipleri şunlardır: Hekimin hayatını insanlık hizmetine adaması, kendini ye­tiştirenlere karşı evlât bağlılığı duyması, bizzat istese bile hiçbir hastayı öldürme­mesi, ana karnındaki çocuğa kasten za­rar vermemesi, hastanın sırrını kimseye açıklamaması, hayatını ahlâk ve namus kuralları çerçevesinde geçirmesi.

Mısır, Knidos ve Kos tıp okullarındaki tecrübî birikimi sistemleştiren, tümeva­rıma dayalı bir tıp anlayışı geliştiren ve bu ilmi hurafelerden ayıklamaya çalışan da yine Hipokrat’tır. Tıp teorisini temellendirdiği dört beden sıvısı kavramını ortaya atmış ve kendi­siyle başlatılan tıp tarihini derin şekilde etkilemiştir. Hipokrafın hekimlik yanında tabiat ilimleri, gizli ilimler ve astrolo­jiyle de ilgilendiği kaydedilmektedir. Fahreddin er-Râzî, astrolojik büyü üzeri­ne kaleme aldığı es-Sırrü’l-mektûm’öa onu faydalandığı kaynakların en başında saymakta hatta Mecrîtfnin ünlü simya-sihirbüyü kitabı Gâyetü’l-hakîm’ın Kastilya Kralı Alfonso’nun emriyle 1252’de yapılan La­tince çevirisine de Pİcatrix adının Hipok­rafın Arapça söylenişinden (Bukrâtîs) esin­lenerek konulduğu ileri sürülmektedir.