Hermann Heinrich Gossen Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

GOSSEN, Hermann Heinrich (1810-1858) Alman, iktisatçı, iktisatta Marjinal Okul’un ve marjinalist değer kuramının kurucularından sayılmaktadır.

7    Eylül 1810’da Rhinland’da Düren’de doğdu, 13 Şubat 1858’de Köln’de öldü. Hukuk öğrenimi gördükten sonra, bir süre devlet hizmetinde çalıştı. Daha sonra, başarısız bir sigortacılık girişiminde bulundu. 1854’te kendisini üne kavuşturacak tek yapıtı Entwicklurıg der Gesetze des menschlichen Verkehrs und der daraus fliessenden Regeln für menschliches Handeln’ı (“İnsan İlişkileriyle İlgili Yasaların Gelişimi ve Bundan Doğan İnsan Davranışının Kuralları”) yayımladı. Yapıtta, öznel değer kuramı ilk kez ve matematiksel olarak geliştiriliyordu. Klasik iktisat kuramının egemen olduğu bu yıllarda Gossen’in düşünceleri etkili olmadı.

Gossen’e göre, insan davranışlarının amacı hazzı (faydayı) en çoğa çıkarmaktır. Bu süreci belirleyen iki yasa önem taşır. Bunlardan birincisi, daha sonra “azalan marjinal fayda ilkesi” olarak sunulan ilkedir. Buna göre aynı üründen, ara vermeksizin gitgide daha fazla miktarlar tüketilirse, tam doyum noktasına varıncaya kadar, bu ürünün ek miktarlarından elde edilen haz azalır. Gossen’in ikinci yasası, çok mallı bir dünyada en çok hazza nasıl varılacağına ilişkindir. Birçok mal arasında seçim yapabilecek, fakat bütün mallardan istediği kadar sağlayamayacak durumda olan birey, her malın tükettiği sonuncu biriminden elde ettiği haz eşit olduğu zaman elde ettiği toplam hazzı en çoğa çıkarır. İkinci yasa, birinci yasanın ve bütün mallardan istendiği kadar tüketilemeyeceği postülasının doğal bir sonucudur.

Gossen, bu iki yasanın yardımıyla bazı özgün sonuçlara da varmıştır. Ona göre bir malın değeri, bu malın sağladığı hazla yakından ilgilidir. Birinci yasaya göre, elde bulunan miktara bağlı olarak aynı malın farklı birimlerinin değeri farklı olduğuna göre, değer görelidir. Benzer şekilde değiş tokuş da iki yasanın doğal bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Birey, “elindeki iki malın sonuncu birimlerinin değeri eşit oluncaya kadar” değiş tokuşu sürdürmekten yararlı çıkar.

Gossen’in bireyciliği, iktisat politikası konusunda onu, geleneksel görüşten biraz farklı bir “laissezfa-ire” anlayışına yöneltti. Varolan her şey, ilerde tekrar varolmanın araçlarını da yaratmalıydı; aksi halde, varolmayı sürdürmeye layık değildi. Bu görüşle devletin dini, sanatı ve bilimi desteklemesine karşı çıktı. Devlet yoksullara yardım etmemeli, yoksullar bir genel borçlandırma sisteminden faydalanmalıydı. Özel mülkiyet, bireysel girişimciliğe zarar verebilecek sınırlamalarına karşı korunmalıydı; fakat toprak, en faydalı şekilde kullanılması için kamulaştırılmak, devlet eliyle, açık artırmayla, hayat boyu kiracı olarak en yüksek fiyatı ödeyene kiralanmalıydı.

Gossen’in iktisada katkısı ancak 1870’lerde Jevons, Menger, Walras gibi iktisatçıların yeni bir değer kuramı geliştirmelerinden sonra anlaşıldı. Aradaki benzerlik o kadar büyüktü ki Jevons, Theory of Political Economy (“Politik İktisadın Kuramı”) adlı yapıtının 2. baskısının önsözünde “gerçekte aynı kuram, üç dört kez birbirinden bağımsız olarak keşfedildi, bunun için de bu kuramın doğru olması gerekir” ifadesini kullanmıştır.

•    YAPITLAR (başlıca): Entwicklung der Gesetze des menschlichen Verkehrs und daraus fliessenden Regeln für menschliches Handeln, 1854, (“İnsan İlişkileriyle İlgili Yasaların Gelişimi ve Bundan Doğan insan Davranışının Kuralları”).

•    KAYNAKLAR: F.Behrens, Hermann Heinrich Gossen, 1949; H.Riedle, Hermann Heinrich Gossen 1810-1858: Ein Wegbereiter der modernen ökonomischen Theorie, 1953.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi