Tarihi Şahsiyetler

Herakleius Kimdir, Hayatı, Dönemi, Hakkında Bilgi, -Bizans Kralı-

Herakleios Bizans imparatoru (610-641).

575’te doğdu. Kartaca Valisi (eksarkhos) Herakleios”un oğludur; babasıyla aynı adı taşır. İmparator Phokas’ın (602-610) ted­hiş rejimine karşı ayaklanan Herakleios. Mısır eyaleti de kendisine katılınca oğlu Herak!eios”u Kuzey Afrika birliklerinden oluşan bir filonun başında İstanbul üze­rine gönderdi. 3 Ekim 610’da İstanbul’a ulaşan Herakleios, patrik Sergios ve Ye­şiller Partisi’nin desteğiyle halk tarafın­dan sevinç gösterileriyle karşılandı ve kurtarıcı olarak selâmlandı. İki gün son­ra da patriğin elinden imparatorluk ta­cını giyerek Bizans tahtına çıktı. Phokas idam edildi. Hipodrom”da bulunan hey­keli yıkılıp hâtırası lanetlendi.

Herakleios idareyi ele aldığı sırada dev­let ekonomik açıdan çökmüştü; hazine bomboştu. Para olmadığı İçin ücretli as­ker toplamaya dayanan ordu sistemi de işlemiyordu. Batıda Slavlar ve Avarlar devletin Balkan eyaletlerine girmişler, her tarafı yağmalıyorlardı. Sâsânîler, Anadolu içlerine kadar uzanan akınlarla doğu eyaletlerine saldırıya geçmişti. Herakleios, ilk yıllarda Sâsânîler’in impara­torluk topraklarını istilâsını önleyemedi. 613’te İrmîniye ve Suriye’ye girerek Dı-maşk’ı işgal eden Sâsânîler, ertesi yıl Ku­düs’ü zaptederek burada günlerce kat­liam yaptılar ve Mukaddes Mezar Kilisesi’ni yakarak îsâ’nın gerildiği kabul edi­len kutsal haçı alıp Medâin’e (Ktesiphon) götürdüler. 615 yılında Anadolu’ya ye­niden Sâsânî akınları başladı. Sâsânîler 619’da Mısır’ı da işgal ettiler. Bu arada Yu­nanistan ve Pelopones’e, hatta Adalar’a kadar uzayan Slav-Avar akınları sonunda Makedonya, Tesalya ve Trakya eyaletleri tamamen tahrip edildi. Birkaç büyük şe­hir dışında Balkanlardaki Bizans hâkimi­yeti çöktü. Bu gelişmeler üzerine Herak-leios başşehri Kartaca’ya nakletmeyi dü-şündüyse de patrik Sergios ve İstanbul halkının karşı çıkması üzerine bundan vazgeçti.

Askerî ve idarî düzende yaptığı köklü değişikliklerle devleti içine düştüğü bu zor durumdan kurtarmaya çalışan Herakleios, batıda Hartaca ve Ravenna eksarkh-lıklarında tatbik edilen askeri idare sis­temini doğuda uygulama alanına koydu. Anadolu’da elde kalan araziye “thema” adı verilen askerî gruplar yerleştirilerek bunların başında bulunan kumandanla­ra (strategos) bulundukları bölgelerin ida­resi verildi. Böylece Anadolu’da Opsikion, Armeniakon, Anatolikon ve Kibyrraioton themalan teşekkül etti. Themalar idare­sinin en belirgin özelliği bu bölgelere yer­leştirilen askerlere toprak verilmesiydi. Bu topraklar askeri mükellefiyetler mu­kabilinde babadan oğula da kalabiliyordu. Bunun yanı sıra yerli köylü- halk da asker­lik yükümlülüğü karşılığında askeri ara­ziye sahip olabilmekteydi. Bu sistem kuv­vetli bir yerli ordunun kurulmasına te­mel teşkil etti. Devlet, ücretli asker ara­ma sıkıntısından kurtulduğu gibi bunla­ra ödemek zorunda kaldığı parayı da ta­sarruf etme imkânına kavuştu. Ayrıca bu sistem küçük arazi sahipliği müessese­sinin kuvvetlenmesini sağladı. Herakle-ios’un yaptığı askerî reformlar sonraki yıllarda daha da gelişti ve Bizans impa­ratorluk gücünün temel direği oldu.

Herakleios, saldırılarını İstanbul surla­rı önüne kadar ilerleten Avar kağanı ile 619’da bir barış antlaşması yaptı. Böyle­ce Bizans askerî birliklerinin Avrupa’dan Anadolu’ya geçirilmesi ve Sâsânîler”e kar­şı savaşa girilmesi mümkün oldu. Kilise bütün maddî imkânlarını imparatorun hizmetine verdi. 5 Nisan 622’de yapılan
büyük dinî törenden sonra başşehirden ayrılan Herakleios, önce Anadolu toprak­lan ile İrmîniye bölgesini Sâsânî işgalin­den kurtardı. Savaşlar büyük bir dinî he­yecan içinde yapıldı. Savaşa giden asker­ler, yürüyüş sırasında ordunun önünde îsâ’nın tasvirini taşıyorlardı. Bu sebeple İmparator Herakleios sonraki nesiller ta­rafından “ilk haçlı” olarak kabul edilmiştir.