Henrik Dam Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi

DAM, Carl Peter Henrik (1895-1976)

DanimarkalI biyokimyacı. K vitaminini bulmuştur.

21 Şubat 1895’te Kopenhag’da doğdu, 17 Nisan 1976’da aynı kentte öldü. Kimya öğrenimi yaptığı Kopenhag Politeknik Enstitüsü’nden 1920’de yüksek lisans diploması aldı. 1934’te Kopenhag Universitesi’nden biyokimya doktora derecesiyle mezun oldu.

1923-1940 arasında Kopenhag Üniversitesi’nde biyokimya dersleri verdi. Ders vermek ve araştırmalarını sürdürmek amacıyla ABD’de bulunduğu 1940’ta Danimarka’nın Almanya tarafından işgali üzerine 1946’ya değin ülkesine dönmedi. Böylelikle, 1941’de biyokimya profesörü olarak atandığı Kopenhag Politeknik Enstitüsü’ndeki görevine ancak 1946’da başlayabildi. 1943’te K vitaminini bulması nedeniyle ABD’li biyokimyacı Edward Aderbert Doisy (doğ. 1893) ile Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü’nü paylaştı. 1956-1962 arasında Danimarka Yağ Araştırmaları Enstitüsü’nün biyoloji bölümünün başkanlığım yürüttü.

Dam 1928’de kolesterol üretebildiklerini kanıtlamak amacıyla civcivleri sterol içermeyen, yeterli miktarda A ve D vitamini katılmış bir yemle beslemeye başladı. Bu deneyleri sonucunda yalnız kolesterole ilişkin savını kanıtlamakla kalmadı, ileride K vitaminini bulmasını sağlayacak gözlemler de yaptı. Deneyin uygulandığı civcivlerde sık sık iç kanamave kan pıhtılaşmasında gecikme görülmekteydi. Dam, bu durumun C vitamini eksikliğinden ileri geldiğini varsayarak civcivlerin yemine C vitamini eklediğinde bulguları değişmedi. Civcivler ancak tahıl ve yağlı tohumlar verilince iyileştiklerinden, Dam kanamayı o zamana değin bilinmeyen, yağda eriyen türden yeni bir vitamin eksikliğine bağlayarak, 1929-1934 arasında yönettiği araştırmalar sonunda kan pıhtılaşması için gerekli Vitamini bulduğunu açıkladı. Kan pıhtılaşmasını (koagülasyon) hızlandırdığı için K vitamini diye adlandırdığı bu vitaminin yeşil yapraklı bitkilerde ve domateste çok bol bulunduğunu keşfetti. Dam ve çalışma arkadaşı Glavind, karaciğerin, kan pıhtılaşması için gerekli bir madde olan protrombini, K vitamini eksikliğinde oluşturamadığmı açıkladılar. Böylelikle, cerrahide kanama eğilimi gösteren hastalara K vitamini verilmesi öngörüldü. Dam, Paul Karrer ile birlikte yönettiği çalışmalar sonucu 1939’da yeşil yapraklı bitkilerden saf K vitamini ayrıştırmayı başardı. Aynı yıl, Doisy ve L.F. Fieser de ABD’de K vitaminini alfalfadan üretmişlerdi. 1940’ta Doisy çürütülmüş balık unundan elde ettiği K vitaminine K2 adını verdi, ilk üretilen K vitamini türü de böylelikle Ki adını aldı.

Dam, ABD’de bulunduğu yıllarda başlattığı yağ asitleri üzerine araştırmalarını daha sonra Danimarka’ da da sürdürdü. Bu alandaki ilk çalışmalarının sonucunda yeterince yağ asidi ve E vitamini almayan civcivlerin kılcal damarlarından aşırı miktarda plazma sızması olduğunu kanıtladı.

• KAYNAKLAR: Nobel Lectures: Physiology or Medicine, 1942-1962, 1964.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi