Hayali Bey Kimdir, Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği, Hakkında Bilgi

HAYALÎ BEY ( ? – 1557)

Osmanlı Divan şairi. Bâkî’ye değin uzanan dönemin en büyük şairidir.

Doğum tarihi belli değildir. Vardar Yenicesi’nde (bugün Yunanistan’da) doğdu, Edirne’de öldü. Asıl adı Mehmed, lakabı Bekâr Memi’dir. Düzenli bir öğrenim görmedi. Genç yaşta şiir yazmaya başladı. Vardar Yenicesi’ne gelen Kalenderi Şeyhi Baba Ali Mest-i Acemî’nin yanında yetişti. Şiirlerinde iz bırakan tasavvufu ondan öğrendi. Kalenderi dervişleriyle birlikte gezginci bir yaşam sürmeye başladı. İstanbul Kadısı Sangürz Nureddin Efendi, onun bu dervişlerle gezmesini uygun görmeyip yanlarından ayırdı ve îhtisap Ağası Uzun Ali’nin yanına verdi. Hayalî, onun yardımıyla öğrenimini sürdürdü.

Şiire olan büyük yeteneğiyle kısa sürede çevresinin ilgisini çekti. Önce Defterdar İskender Çelebi ve Sadrazam Makbul İbrahim Paşa ile tanıştı. Arkasından I. Süleyman’ın [Kanuni] korumasına girdi. Padişahın ona gösterdiği yakınlık ve yüz bin akçeden fazla zeamet alması, döneminin şairlerini kıskandırdı.Taşlı-calı Yahya Bey, onun için ağır yergiler yazdı. İbrahim Paşa ile İskender Bey’in idamlarından sonra Hayalî gözden düştü. Rüstem Paşa’nın sadrazamlığı sırasında sancakbeyliği alarak saraydan ayrıldı. Bundan sonra Hayalî Bey olarak anıldı. “Sözü dilde Hayalî gözde kaldı” ölümüne düşürülen tarih dizesidir.

Zengin bir iç dünyası olan Hayalî, şiir sanatlarına, söz oyunlarına yer vermeyen, yalın ve içten şiirler yazmıştır. Yaşadığı dönemin özelliklerini vurgulamıştır. Aşık Çelebi tezkiresine göre kayıtsız, kalender, rint bir yaşam geçirdiğinden mesnevi yazacak zaman bulamamıştır. Şiirlerinde abdal, ışık, kanaat, hiçlik, tecerrüt (her şeyden boş olma), tasavvuf deyimlerini sık sık kullanmakla birlikte mutasavvıf bir şair sayılmaz. Şiirleri ölümünden sonra da okunmuş, beğenilmiştir. Melikü’ş-şuarâ, Hayalî-i meşhur gibi sıfatlarla anılmıştır. Elde bulunan tek yapıtı Divan’ıdır. Kasidelerinin yanında başarıyla yazdığı gazeller burada büyük yer tutar.

•    YAPITLAR (başlıca): Hayalî Bey Divanı, (ö.s.), A.N. Tarlan (yay.), 1945.

•    KAYNAKLAR: Âşık Çelebi, Meşâirü’ş-Şuarâ, 1971; A. Gölpınarlı, XV-XVI. Yüzyıl Divan Şiiri, 1954; Kınalızâde Haşan Çelebi, Tezkiretü’ş -Şüarâ I, 1978.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi