Hasan Saka Kimdir, Hayatı, Siyasi Kişiliği, Eserleri

Hasan Hüsnü Saka. Türk maliyeci, siyaset ve devlet adamı, Türkiye Cumhuriyeti’nin yedinci Başbakan’ı (Trabzon 1886 – İstanbul 29 Temmuz 1960).

Yaşamı

İlk ve orta öğrenimini Trabzon İbtidai Mektebi ve Rüştiyesi’nde tamamladıktan sonra İstanbul-Mercan İdadisi’nden mezun oldu. Mülkiye’den sonra (1908), Fransa’da Ecole Libre des Sciences Politiques’i bitiren Hasan Hüsnü Bey, başlangıçta öğretim görevlisi olarak çalışmayı seçmiş. Hukuk ve Mülkiye mekteplerinde doçentliğe kadar yükselmişti.

Siyasete Trabzon milletvekili olarak Meclisi Mebusan’a katılmakla girdi (1920). Meclisi Mebusan dağıtılınca, 6 Şubat 1921’de Anadolu’ya geçerek yasama görevini Trabzon milletvekili olarak Ankara’da sürdürdü. Fevzi Paşa (Çakmak) hükümetinde 19 Mayıs 1921-24 Nisan 1922 arası Maliye Vekilliği, 11 Mayıs -9 Temmuz 1922 arası İktisat vekilliği, 24 Eylül-27 Ekim 1923 arası Fethi Bey (Okyar) kabinesinde İktisat vekilliği yaptı.

Lozan Konferansı heyetinde başkan yardımcılığı yaptı. Bu onun, Birinci İnönü Hükûmeti’nde İktisat bakanı olarak yer almasına zemin hazırladı. 1924’te Ticaret bakanı, Üçüncü İnönü Hükûmeti’nde Maliye bakanı (1925), ertesi yıl da TBMM başkan vekiliydi. 1936’da Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyeliğine atandıysa da bu görevin siyasetle birleştirilemeyeceği kararı karşısında siyaseti seçti (1941). II. Dünya Savaşı yıllarında İkinci Saraçoğlu Hükûmeti’nde Dışişleri bakanı oldu (Eylül 1944). Türk dış siyasetinde Sovyet baskısının ağırlık kazandığı bu dönemde, Müttefik Devletler’den gelen eleştirilere ve Türkiye’yi savaşa sokma çabalarına karşı Batı’ya dönük, bağımsız bir dış siyaset izlemeğe çalıştı. 1945’te San Fransisco Konferansında bu düşünceyle Türkiye’yi temsil etti. Recep Peker Hükümeti’nin Dışişleri bakanı yine Hasan Saka’ydı (1946-1947). 1947’de Peker’in muhalefetle çatışarak istifa etmesinden sonra, İsmet Paşa, meclis içindeki elektrikli havayı yatıştırmak için, muhalefetin eleştirilerine uğramamış, demokratik düzenin gerektirdiği koşullara daha yatkın olan Hasan Saka’yı hükümeti kurmakla görevlendiridi.

Hasan Saka, Başbakan’lığı sırasında partiden bağımsız olmağa çalıştı. Hatta kendi partisini ihmal edecek derecede muhalefete hak tanıdı. CHP’nin genç milletvekillerinden yararlanmayı bildi ve ikinci kabinesinde onlara geniş yer verdi. 17 Kasım 1947’de toplanan CHP’nin yedinci kurultayının olaysız geçmesi onun getirdiği demokratik anlayış sayesinde oldu. Yaptığı ilk işlerden biri de İstanbul ve çevresinden sıkıyönetimi kaldırmasıydı. Fakat, savaş koşulları içinde iktisadi dengeyi sağlamak için hükümetin linyit işletmelerinin bulunduğu yerlerde bölge halkının zorunlu çalıştırılması, halkın odun ihtiyacının dışında orman işletmelerinin devletin denetimi altına alınması gibi tedbirleri eleştirilere uğradı. Ayrıca Meclis’te CHP’liler kendisini muhalefet karşısında tartışmadan kaçınmak, fazla uysal ve hoşgörülü davranmakla suçluyorlardı. Bu suçlamaları haksız ve yersiz bulan Saka görevinden ayrıldı (Ocak 1949). Bundan sonra uzun süre CHP meclis grubu başkan vekilliği yaptı. 1954 seçimlerinde milletvekilliği sona erdikten sonra siyasetten çekildi.

Hasan Saka 29 Temmuz 1960’ta İstanbul’da öldü.

Eserleri

İlm-i İktisat (1918)
Dış Ticaret ve Gümrük Siyaseti (1945)