Hasan Padişah Kümbeti -Bitlis, Ahlat- Hakkında Bilgi, Tarihçe, Mimari, Özellikleri

Hasan Padişah Kümbeti. Ahlat’ta XIII. yüzyıla ait mezar anıtı.

Ahlat’ın Tahtısüleyman mahallesinin güney kısmında ve Karaşeyh Mezarlığı’nın kuzeydoğusunda, üzerine yapıldığı tepenin siluetine hâkim bir yerde bulun­maktadır. Yapı, yine Ahlat’ta bulunan Ulu-kümbet’ten (Usta-Şâgird Kümbeti. Çu­buklu Kümbet) sonra büyük ölçüde olan ikinci mezar anıtıdır.

İçinde üç mezar bulunan yapı, kapısı­nın üzerindeki girift bir istif halinde nesih hattıyla yazılmış İki satırlık kitabeye göre 673 yılının Recep ayında (Ocak 1275) Melikü’l-ümerâ Mahmûd b. Hüsâmeddin Ha­san Aka için inşa edilmiştir; diğer iki me­zardan birinde de veziri Hasan Ali yatmak­tadır. Halk arasında kümbetin Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan’a ait olduğuna inanılıyorsa da aslında Hasan Padişah de­nilen zat Moğollar’ın Ahlat hâkimidir.

Evliya Çeiebi’nin 1655 yılında Ahlat’a geldiği zaman içine girdiği ve, “…Birço­ğu kurumuş iskelet halindedir. Hatta bir zenci yüzlü çocuk, elinde sopası ile ayak üzerinde bekçi gibi duvara dayalı dur­maktadır. Gayet korkulu bir yüzdür. Türbedarı yoktur. Kapıları Revan fâtihi Murad Han’ın ziyaret etmesinden beri kapa­lıdır…” diye an­lattığı yapı Hasan Padişah Kümbeti, adı­nı andığı padişah da 1635’te Revan ve Tebriz seferine çıkan IV. Murad’dır. Mumyaların, 1910 yılında mum adağı yapan kadınların yol açtığı bir yangın sonucun­da yandığı bilinmektedir. Kümbet de bu yangından zarar görmüştür, ama büyük ölçüde yıkılması­nın sebebi herhalde başka bir âfettir.

Hasan Padişah Kümbeti, altta kare planlı cenazelikle (mumyalık) bunun üze­rindeki daire planlı ziyaret mahallinden (mescid) meydana gelmektedir. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1969 yılın­da başlatılan restorasyon çalışmaları so­nucunda cenazelikle gövdenin kuzeye ba­kan çeyrek kısmı dışında kalan yerleri ta­mamen yenilenmiştir. Cenazeliğin yuvar­lak kemerli girişi, doğu cephesinin kuzey­doğu köşesine yakın bir yerde bulunmak­tadır. Çapraz tonoz örtülü mekân üç du­varındaki mazgal pencerelerden ışık alır; bu pencerelerden batıdakinin sövesi zen-cirek, güneydekininki ise zikzak motifle­riyle bezelidir. Diğerlerine göre daha sa­de olan doğu penceresi alınlığında iri bir rozet, yanlarında basit bir süsleme ban­dı görülmektedir. İçeride bulunan üç me­zardan biri diğerlerinden büyüktür.

Ziyaret mahallinin onikigen kaidesi cenazeliğe köşelerdeki çift ters üçgen pah­lar vasıtasıyla bağlanmıştır. Bunun üze­rinde konik külâhlı silindirik gövde yük­selir. Kuzey cephede yer alan kapıya çıkış İki taraftan taş basamaklı dar merdiven­lerle sağlanmıştır. Kapı, kenarlarında burmalı sütunçeler bulunan yedi sıra mukar-nas kavsaralı bir açıklık halindedir; mu-karnaslann içleri kabartma rûmî ve palmetlerle bezelidir. Üzeri iç içe geçme se­kizgenler ve palmet dizileriyle süslü ge­niş bir bordur kapıya çerçeve teşkil eder. Batı, güney ve doğu yönlerine açılan üç pencere beşer sıra mukarnas kavsaralidır. Geometrik bezemeli dar bir bordürün çevrelediği nişlerinin içindeki kuşatma ke­meri üzerinde birer gülbezek göze çarpar.

Türbenin dış yüzeyi, içlerinde girift saç örgüleri bulunan bordürler, kaval silme­lerle bağlantılı yüzeysel kemerler ve bun­ların içinde yer alan gülbezeklerle (top­lam on altı adet) süslenmiştir. Kapı ve pencere aralarına rastlayan yerlere üçgen kesitli ince uzun nişler açılmış ve bunlara çerçeve teşkil eden dar bordürün içi zik­zak motifiyle doldurulmuştur. Üzerinde birbirine paralel fitiller bulunan ve tama­mı yeni olan konik külahın eteğini iki sıra mukarnaslı saçak frizi dolanmaktadır. Halen oldukça bakımlı durumda bulunan Hasan Padişah Kümbeti, mimarisi ve süs­lemesi bakımından Ahlat kümbetlerinin özelliklerini bünyesinde toplayan ilçenin en gösterişli mezar anıtlarından biridir.

TDV İslâm Ansiklopedisi