Hanzale bin er-Rebi Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi -Sahabi-
Ebû Rib’î Hanzale b. er-Rebî’ b. Sayfî el-Useyyidî et-Temîmî (ö. 45/665 [?]) Hz. Peygamber’e kâtiplik yapan sahâbî.
Temîm kabilesinin Üseyyidoğulları koluna mensuptur. Câhiliye devri şair ve hatiplerinden Eksem b. Sayfi’nin kardeşinin oğlu ve ashaptan Rebâh (Riyâh) b. Rebî’in kardeşidir. Hz. Peygamber’e vahiy kâtipliği yaptığı için “Hanzaletü’l-kâtib” veya sadece “Kâtib” diye anılır. Resûl-i Ekrem’in diğer yazışmalarında da ona kâtiplik yaptı. Mekke’nin fethine katılan Hanzale’yi Resûlullah, Tâif Muhasarası’nda barış İsteyip istemediklerini öğrenmek için Tâif halkına elçi olarak gönderdi. Hz. Ebû Bekir döneminde de kâtiplik görevine devam eden Hanzale, Irak bölgesinde Sâsânîler’e karşı yapılan savaşta Hâlid b. Velîd kumandasındaki orduya katıldı. Hâlid onu ganimetleri halifeye ulaştırmakla görevlendirdi. Hz. Ömer döneminde Kâdisiye ve Nihâvend savaşlarına katıldı. Hz. Osman’ın muhasara edilmesi üzerine Mısırlı muhasaracılara karşı Medineliler’e yardımda bulunulmasını teşvik etti. Hz. Osman’ın şehâdetinden sonra fitneden uzak kalmak düşüncesiyle Cemel Vak’ası ve Sıffîn Savaşı’na katılmadı. Kûfe’ye yerleşmekle beraber Hz. Osman’a yapılan hakaretlere bir tepki olmak üzere buradan ayrıldı. Fırat ile Habur nehri arasın-da bulunan Karkisiyâ şehrine yerleştiği ve 45 (665) yılında burada vefat ettiği tahmin edilmektedir. Onun Hz. Ömer döneminde (634-644) veya 50 (670) yılında öldüğü de rivayet edilmektedir. Hanzale’nin Uhud’da şehid olduğunu söyleyen Diyarbekrî’nin onu Hanzale b. Ebû Âmir ile karıştırmış olduğu anlaşılmaktadır.
Hz. Peygamber Hanzale’den unuttuğu hususları kendisine hatırlatmasını ister, bazan da mührünü ona bırakırdı. Bir ara, Resûl-i Ekrem’den ayrı kaldığı zamanlarda onun yanında iken aldığı manevî hazzı duyamadığı için kendisinin münafık olduğunu düşünmüş ve bu durumu önce Ebû Bekir’e, daha sonra Hz. Peygamber’e bildirmişti. Hz. Peygamber de insanın her zaman aynı manevî seviyede bulunamayacağını belirterek bu durumun münafıklık alâmeti olmadığını söylemiştir.
Ebû Osman en-Nehdî, Yezîd b. Abdullah eş-Şıhhîr, Kays b. Züheyr ve Hasan-ı Basrî gibi kişiler Hanzale’den hadis rivayet etmişlerdir. Ondan nakledilen iki hadis Müslim’in el-CâmFu’ş-şahîh”i ile Tirmizî, Nesâî, İbn Mâce’nin sünenlerinde ve Ahmed b. Hanbel’in ei-Müsned’inde yer almaktadır.
TDV İslâm Ansiklopedisi