Hannes Alfvén

filozof-3/hannes olof gsta alfvnn Hannes Olof Gösta Alfvén (30 Mayıs 1908; Norrköping, İsveç – 2 Nisan 1995; Djursholm, İsveç) yılları arasında yaşamış İsveçli fizikçi. Manyetohidrodinamiğin ve plazma fiziğinin kurucusudur..

Hannes Olof Gösta Alfven 30 Mayıs 1908’de Norrköping kentinde doğdu. 1926-1934 arasında Uppsala Üniversitesi’ne devam ederek, “Çok Kısa Elektromanyetik Dalgaların İncelenmesi” adlı teziyle 1934’te doktorasını aldı. Aynı yıl, Uppsala Üniversitesi’ne ve Stockholm’deki Nobel Fizik Enstitüsü’ne fizik doçenti olarak atandı. 1940’ta Stockholm’deki Krallık Teknoloji Enstitüsü’nde Elektromanyetik Teori ve Elektrik Ölçümleri Kürsüsü’nde profesör oldu. 1945’te bu enstitüde yeni kurulan Elektronik Kürsü-sü’nün başkanlığına getirildi; kürsü 1963’te Plazma Fiziği Kürsüsü’ne dönüştü. 1967’de California Üni-versitesi’nin çağrısını kabul eden Alfven, bu tarihten beri çalışmalarını ABD ve Avrupa’da sürdürmektedir. 1970 Nobel Fizik Ödülü ve Sovyet Bilimler Akade-rrsisi’nin 1971 Lomonosov Madalyası ile birlikte pek çok ödül kazanmış olan Alfven, hem ABD’nin, hem Rusya’nın akademilerine üye kabul edilmiş sayılı bilim adamlarından biridir.

Öğrenimini Uppsala Üniversitesi’nde tamamlayan Alfvén, 1940’ta Stockholm’daki Kraliyet Teknoloji Enstitüsü’nde çalışmaya başladı. 1930’ların sonları ve 1940’ların başlarında uzay fiziği alanına önemli katkılarda bulundu. Belirli koşullar altındaki plazmanın, içinden geçen magnetik akı çizgilerine göre devindiğini öne süren donmuş akı teoremi bu katkılarındandır. Alfvén, sonraları kozmik ışınların kökenini açıklamakta da bu kavramdan yararlandı.

1939’da, magnetik fırtınalara ve kuzey ışığına ilişkin kuramını yayımlayan Alfvén, bu kuramla çağdaş magnetosfer (Dünya’nın magnetik alan bölgesi) kuramını önemli ölçüde etkiledi. Ayrıca, bir magnetik alandaki yüklü bir parçacığın karmaşık sarmal hareketini kolayca hesaplamayı sağlayan bir matematiksel yaklaştırma yöntemi de buldu.

Magnetik alan etkisindeki plazmaların incelenmesini konu edinen magnetohidrodinamiğin (MHD) öncüsü sayolan Alfvén’in çalışmaları çekirdek kaynaşması (füzyon) denetimine yönelik çabalara temel oluşturdu.

İsveç hükümetiyle düştüğü sayısız anlaşmazlığın ardından Alfvén 1967’de, San Diego’daki California Üniversitesi’nde görev aldı. Daha sonra bu görevin yanı sıra Oslo’daki Kraliyet Enstitüsü’nde de ders vermeye başladı. İlk araştırmalarının çoğunu 1950’de yayımlanan Cosmical Electrodynamics’de (Kozmik Elektrodinamik) toplayan Alfvén’in, On the Origin of the Solar System (1954; Güneş Sisteminin Kökeni Üzerine), Worlds-Antiworlds (1966, Dünyalar-Karşıdünyalar) ve Cosmic Plasma (1981, Kozmik Plazma) adlı üç kitabı daha vardır.

Çalışmaları

filozof-3/hannes olof gsta alfvn Alfven’in ilk teorik ve deneysel çalışmaları, elektrometre, yüksek voltaj üreteçleri gibi elektrikli araçlar üzerindeydi. Kısa sürede ilgisini kozmik fiziğe yönelterek, 1930’dan sonra kozmik boyutta elektrik alanları ve akım sistemleriyle ilgilenmeye başladı. Bu iki yönlü yaklaşım, gerek elektrik gerek kozmik fizik alanında çok olumlu sonuçlar vermiştir. Temel elektromanyetizma kuramında, Alfven’in adı özellikle iki kavramla birlikte anılır: manyetik alanlar içinde dönen elektrik yüklü parçacıkların hareketini belirleyen “eşdeğer manyetik moment” ve elektrik iletken sıvıların manyetik alanlardaki hareketini belirleyen “manyetohidrodinamik kuvvetier”in tanımı.

Alfven, eşdeğer manyetik moment kavramını 1939’da, kutuplara yakın bölgelerde geceleri bir tül perde biçiminde beliren kutup ışıklarına ve manyetik fırtınalara ilişkin yeni bir kurama bağlı olarak attı. Konuya, manyetik alanlardaki parçacık yörüngelerinin karmaşık analizi yerine, eşdeğer bir mıknatısın hareketi gibi basit kavramlarla yaklaşılabileceğini göstermesi, olumlu sonuçlar doğuracak bir yenilikti. Nitekim, Alfven’in, kutup ışıkları ve manyetik fırtınalar sırasında elektrik yüklü parçacıkların Yer’in manyetik alanındaki hareketini açıklamak için bu yöntemi uygulamasından sonra, başka bilim adamları da Güneş sisteminde ve yıldızlararası uzayda kozmik ışınların oluşmasını açıklayan kuramlara aynı yaklaşımla eğildiler. Eşdeğer manyetik moment kavramının başka bir uygulama alanı da, Gür,-Güneş sistemini dolduran seyreltik iyonlaşmış gazın fiziksel durumuna ilişkin kuramlardır.