Kimdir

Giovanni Battista Amici kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi

Giovanni Battista Amici kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1786-1363) İtalyan optikçi, astronom ve doğabi-limci. Kendi geliştirdiği yansıtmalı teleskop ve mikroskopla astronomi ve botanik alanında önemli gözlemler yapmıştır. 25 Mart 1786’da Modena’da doğdu, 10 Nisan 1863’te Floransa’da öldü. Öğrenimini Bologna Üniversitesi’nde tamamladı. 1815-1825 arasında Modena Üniversitesi’nde matematik profesörlüğü yaptı. 1835’te, Toscana Büyük Dükası’nın özel astronomu ve Floransa Kraliyet Müzesi’ne bağlı gözlemevinin müdürü oldu. 1759’da emekliye ayrıldı.

Amici’nin optik bilimine katkısı, yansıtmalı te­leskopu ve mikroskopu geliştirmiş olmasıdır. Gök-dürbününün objektifinde mercek yerine ayna kulla­narak yansıtmalı teleskop yapma düşüncesi ilk kez 1663’te ingiltere’de James Gregory tarafından ortaya atılmış, uygun nitelikte aynalar geliştirmeyi başaran Newton bu düşünceyi gerçekleştirmişti. 18.yy’da Herschel daha büyük ve daha iyi görüntü veren teleskoplar yaptı. Mercek yerine ayna kullanılması, ışığın merceklerden kırılması sırasında ortaya çıkan ve görüntüyü bulanıklaştıran renk sapınçlarını önlemiş, ancak kullanılan küresel aynalar bu kez küresel sapınçlara yol açmıştı. Amici ve çağdaşı Foucault, asal eksene paralel gelen ışınları kendi- odak noktasında toplayarak küresel sapıncı önleyen parabolik aynalar kullanarak bu önemli sorunu çözümlediler. Amici parabolik ayna çizimlerinin yanı sıra, ışığı tayf bileşenlerine ayıran prizmalı spektroskoplarda kulla­nılmak üzere, kendi adıyla bilinen bileşik prizma sistemini ve tepe prizmasını geliştirdi. Floransa Gözlemevi’nde çalıştığı yıllarda, yansıtmalı teleskopuyla Jüpiter’in uydularını ve çift yıldızları gözlemledi. Gene kendi buluşu olan mikrometreyle, Güneş’in ekvator ve kutup çaplarını doğru olarak ölçmeyi başardı.

Amici 1827’de, bu kez mikroskoptaki objektif merceğinin neden olduğu renk sapınçlarını önlemek için, objektifle göz merceğinin arasına odak uzaklığı yaklaşık 7 cm olan çukur bir ayna yerleştirdi. Gene merceğin yapısından ileri gelen küresel sapınçları engellemek için de, 1840’ta yağ damlalı (immersiyonlu) merceği geliştirdi. 0.001 mm’yi ayırt edebilen ve nesneleri 6000 kez büyütebilen bu mikroskopla, metaller ve özellikle bitkiler üzerinde çok hassas gözlemler yaptı.

Amici, zakkum bitkisinde çiçeğin dişicik organı­nın tepeciğindeki tüy hücrelerini ve bunlardaki protoplazma dolaşımını incelerken, bu hücrelere yapış­mış polenler gördü. 1830’da, uzun incelemeler sonu­cunda, tepecikten giren polenin dişicik borusunu geçerek yumurtalığa indiğini ve orada bitki taslağını oluşturduğunu saptadı. 1846’da da kapalıçeneklilerden bir bitkinin embriyon kesesindeki taneciklerden birinin dişi gamet (oosis) olduğunu anladı. Böylelikle, ilk kez çiçekli bitkilerde döllenme sürecinin varlığı anlaşılmış ve işlevleri farklı eşey organlarının bulun­duğu öğrenilmiş oldu. Amici’den kısa bir süre sonra, İsviçreli hekim ve zoolog Herman Fol bu bulguları doğruladı ve erkek gametin işlevini de vurgulayarak eşeylik olayını araştırdı (1879). Bitkilerdeki döllenme olayında bilinmeyen noktaların açıklığa kavuşması, gerek çapraz tohumlama yoluyla bitki melezlerinin üretilmesi, gerek kalıtım ve evrim kuramları açısından büyük önem taşır.

Çok yönlü bir bilim adamı olan Amici, kendi geliştirdiği optik araçlar ve yöntemlerle astronomi, botanik ve mineraloji alanında temel araştırmalar yapmıştır. Onun optik alanındaki başarısının bir kanıtı da, geliştirdiği bir merceğin 20.yy’ın ikinci yarısında bile araştırmalarda kullanılmasıdır.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 14. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983