Gevrekzade Hasan Efendi Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

Gevrekzâde Hasan Efendi (ö. 1216/1801) Geleneksel Osmanlı Hekimliğinin son temsilcisi.

Eserlerinin bazı nüshalarında babası­nın adı Abdullah şeklinde veriliyorsa da (meselâ bk. Gâyetü’l-münteha, vr. la) bu durum Hasan b. Abdullah adlı başka bir tabiple karıştırılmasının sonucudur; al­dığı bir icazetnameden baba adının Ah­med olduğu öğrenilmektedir (İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Muallim Cev­det, nr. 434, vr. 102b). Kaynaklarda do­ğum tarihi verilmeyen Hasan Efendi Dürremensûriyye (telifi: 1209/1794) adlı eserini 69 yaşında yazdığını kaydettiğine göre 1140 (1727) yılında doğmuş olmalı­dır. Hafızlığı ve medrese eğitimini tamam­ladıktan sonra ilgi duyduğu tıp tahsilini “to­katlı Mustafa ile onun damadı İsmail ve Mehmed Emin efendilerin yanında yaptı.

III. Mustafa döneminde ordu hekim-başılığma yükselen Gevrekzâde, 1769’da bu görevle katıldığı Rusya seferinden İs­tanbul’a dönünce etıbbâ-yi hâssa arası­na girdi. I. Abdülhamid döneminde 10 Rebîülâhir 1200’de (10 Şubat 1786) he­kimbaşı Hayrullah Efendi’nin azli üzerine sertabib oldu. Padişahın ölümü üzerine (1203/1789) yerine geçen III. Selim tara­fından beş ay sonra azledilerek kendi­sine Halep mevleviyeti verildi. Hasan Efendi Halep’te Menâkıbü’l-ârifin’i okuttu ve 1210’da (1795) bir yıl kaldığı İstanbul’da bu eseri tercüme ederek III. Seiim’e sundu. 1213’te (1898) Edirne mol­lalığına, ardından Mekke-i Mükerreme payesine yükseltildi. 1220’de (1805) yap­tırılan Topkapi’daki Ahmed Paşa Camii’nin güneş saatinin Gevrekzâde tarafın­dan hazırlandığı İleri sürülmekle beraber (Adıvar, s. 212’de Kazancıgil’in notu) bu iddianın doğruluğu tarih bakımından mümkün değildir. Ayrıca mûsikiyle ilgisi bulunmadığından ünlü bestekâr Hacı Sâdullah Ağa’nın hocaları arasında gös­terilmesi de yanlıştır (Ekmen, s. 27).

Hekimbaşılıktan azledildikten sonra belki de yeniden göze girmek düşünce­siyle eser telifine ağırlık veren Gevrekzâ­de Hasan Efendi çalışmalarının çoğunu III. Seiim’e sunmuştur. Celvetiyye, Nakşiben-diyye ve Bayramiyye tarikatlarına intisap ettiği bilinen Gevrekzâde vefatında Eyüp’­te Bozcaadalı Hasan Paşa’nın eski hayra­tı karşısındaki Atâullah Mehmed Efendi naziresine (Boyacı Sokak) defnedildi.