Gencine-i Raz Kitabı, Konuları, Yazarı, Hakkında Bilgi

Gencine-i Râz. Taşlıcalı Yahya’nın (ö.990/1582) dinî-ahlâki konulara dair mesnevisi.

Yazılış tarihi bakımından şairin ham­sesinin ilk mesnevisini teşkil eden eser­de. Nizâmî-i Gencevî’nin Mahzenü’l-es-râr’ına nazire olan Molla Câmî’nin Şub-hatü’l-ebrâr’ı örnek alınmıştır. Telif ta­rihi, sonundaki “hâmûş” kelimesinin eb-ced hesabıyla gösterdiği 947 (1540-41) yılıdır. Türk edebiyatında Şubhatü’1-eb-rar’ın ilk naziresi olan ve “feilâtün feilâ-tün feilün” kalıbıyla yazılan Gencîne-i Râz, 3050 beyit kadardır. Müellif eseri­nin sonunda mesneviyi bir ayda tamam­ladığını bildirir.

Besmele manzumesi, tevhid, na’t ve mi’râciyyenin ardından Kanunî Sultan Süleyman ve onun devrinde uzun zaman Anadolu kazaskerliği yapmış olan Abdül-kadir Hamîdî Çelebi için yazılmış methi­yeden sonra şair “sebeb-i te’lîf” kısmın­da eserini Hz. Peygamber”! rüyasında görmesi üzerine yazdığını. İran’ın hamse sahibi şairleri ve Ali Şîr Nevâî gibi kendi­sinin de bir hamse meydana getirmek is­tediğini ifade eder. Eser Kanunî Sultan Süleyman’a ithaf edilmiştir.

Câmî’nin Şubhatü’l-ebrâr’ gibi, her birinin sonunda bir hikâyenin yer aldı­ğı “makale” adı verilmiş kırk bölümden meydana gelen Gencîne-i iîdz’da sıra­sıyla şu konular İşlenmiştir: Namaz, zikir, dünya hayatını iyi değerlendirme, riya ve kibirden sakınma, tevazuun öne­mi, ilmin ve âlimin değeri, bilgi ve hü­nerle gururlanmama, insanın diğer var­lıklara üstünlüğü, tembelliğin kötülüğü, uzletin faydası, nzkın Allah’tan olduğu, kanaatin önemi, sabrın değeri, fakrın üstünlüğü, edep ve haya sahibi kişilerin saygınlığı, gönül kırmanın kötülüğü, dün­yaya gönül verenlerin hali. mal mülk sa­hibi olmanın mutluluk vermeyeceği, yi­ğit kişilerin halleri, kötü kişilerden sa­kınmak gerektiği, takva sahibi olma, adaletin erdemi ve zulmün kötülüğü, za­limin dünyada ve âhirette itibar görme­diği, şehidlerin halleri. Peygamber so­yundan olmadığı halde Öyle geçinenle­rin durumu. Rafızîliğin dinsizlik olduğu, doğru kimselerin iki cihanda aziz olduk­ları, rüşvetin kötülüğü, ihtiyaçtan fazla çok mal biriktirenlerin acınacak halleri, cömertliğin fazileti, sarhoşluğun kötülü­ğü, mecazi aşkın özellikleri, konuşmanın yeri ve zamanı, gerçek söz ustaları ile kazanç için şiir yazanlar arasındaki fark, Kabe hakkında ve haccın sevabı, bağış­lamanın erdemi, ölümün kaçınılmazlığı, kâfirlerin cehennemlik oldukları, mü­minlerin cennete girecekleri. Bu konu­ların her birini birer küçük hikâye takip eder. Bunlar arasında şairin kendi dev­riyle ilgili parçalar da bulunmaktadır.

Yahya Bey, hamsesinin diğer mesne­vilerinde olduğu gibi Gencîne-i Rdz’ın da hatimesinde eserinin tercüme değil, ilâhî bir ilhamla kaleme alındığını belir­tir. Müstensihlere yanlışlık yapmamala­rı hususunda öğütler verip kötü niyetle yaklaşacak olanlara bedduada bulunur.

Önemli bir mesnevi olan Gencine-i Râz, bugüne kadar yayımlanmamış ve üzerinde ciddi bir çalışma yapılmamış­tır. Eserin yalnız İstanbul kütüphanele­rinde otuz yedi nüshasının bulunması beğenilen ve okunan bir mesnevi oldu­ğunu göstermektedir.

TDV İslâm Ansiklopedisi