Psikolojiye Giriş

Gelişim Sürecinin İncelenmesi Nasıl Mümkün Olmaktadır?

Gelişim Sürecinin İncelenmesi Nasıl Mümkün Olmaktadır?
Az önceki büyük aile fotoğrafını düşününüz. Bu fotoğrafta, gelişimsel sürecin zaman hattı üzerindeki farklı dönemlerini de görebiliyoruz demiştik. Her ne kadar yaş/zaman gelişimi açıklayabilecek bir neden olmasa bile, insan yaşamının ayırt edilebilir dönemleri vardır. Bu dönemleri, doğum öncesi, bebeklik, ilk çocukluk, orta çocukluk, ergenlik, ilk yetişkinlik, orta yetişkinlik ve ileri yetişkinlik (yaşlılık ) ve ölüm olarak tanımlıyoruz ve inceliyoruz.
Bu dönemlerin bazılarının oldukça açık biyolojik karşılıkları vardır. Örneğin doğum öncesi dönem, doğum ile sona erer; ergenlik dönemi hormonal değişimlerin başlaması ile görülür. Ancak bazıları kültürel/sosyal etmenlere de bağlıdır, yetişkinliğin başlaması ve dönemleri gibi. Ayrıca gelişimsel bir özellik çoğu zaman aniden ortaya çıkmış gibi görünse de, bu yavaş yavaş oluşan bazı küçük değişimlerin bir sonucu da olabilir. Bu yüzden, eğer somut ya da açık bir biyolojik değişim yoksa her dönem için esnek ve geniş bir yaş aralığı düşünmek gereklidir.
Gelişim sürecini yaş dediğimiz zaman hattı üzerindeki değişimlerin incelenmesi olarak ele aldığımıza göre, değişen bir şeyin nasıl değişmekte olduğunu anlamanın yolu ne olabilir? Bu sorun, gelişim psikolojisinde kullanılan bazı yöntemsel düzenlemelerle çözümlenmeye çalışılmaktadır.

Bu konuyu bir örnekle açıklayayım. Çocuklar kalem tutabildikleri andan itibaren bir şeyler çizebilirler. Bu çizimler giderek karmaşıklaşır ve zaman içinde gerçek nesneye benzeyen bir hal alır. Diyelim ki, çocukların insan resmi çizimlerindeki bu değişimin yaşlar boyunca nasıl olduğunu, hangi yaşlarda ne tür değişimlerin ortaya çıktığını görmek istiyoruz.
Bunun hemen aklımıza gelecek bir yolu, bir çocuk grubunu, düzenli aralıklarla (örneğin yılda bir) insan çizimleri yaptırarak 2 yaştan 8 yaşına kadar izlemektedir. Yani grup 2, 3, 4..8 yaşlarına geldiğinde yılda bir kez insan çiziminin karmaşıklığını değerlendirecek bir görev verilecektir. Böyle yaparak bir özelliğin ya da işlevin değişimini göstermenin bir yolunu, geçen zaman boyunca, belirli aralıklarla tekrarladığımız ölçümlerdeki performansın ne şekilde değiştiğini göstermek olarak tanımlamış oluruz. Bu yol boylamsal desen adıyla bilinmektedir. Ancak boylamsal desenlerde veri toplama süreci uzundur, daha masraflıdır ve geçen zaman boyunca katılımcı kayıpları olabilir.
Bir diğer yol, bu kadar beklemek yerine, aynı anda, 2 – 8 yaş arası her yaş dilimindeki çocuklardan birer grup oluşturarak ölçüm almaktır. Böylece, insan resimlerinde her yaşta görülen/eklenen farklı unsurları tanımlamış ve çizimlerin ne kadar farklılaştığını göstermiş oluruz. Bu yola ise kesitsel desen denilmektedir. Ancak kesitsel desenlerde her yaş dilimindeki grupların çizimleri etkileyebilecek diğer özellikler açısından denkliğini sağlamak kolay olmayabilir.
Bir üçüncü yol ise, bu iki temel desenin özelliklerini birleştirir, kesit alarak başlarız, daha sonra bu çocuk gruplarını zaman boyunca izlemeye devam ederiz. Bu yola ise ardışık desen denilmektedir.
Araştırmacılar, ilgilendikleri işlevin ve değerlendirme yolunun özelliklerine göre, hangi deseni izleyeceklerine karar verirler.