Sosyoloji
Gelenek Görenekleriyle Pazar
Adnan Solak – Gelenek Görenekleriyle Pazar
İlçenin Tarihçesi: Pazar, MÖ. 64 yılında
Pompeius tarafından “Athena” adıyla kurulmuştur. Athena, Minerva – akıl
güzellik ve hikmet anlamındadır.
Pompeius tarafından “Athena” adıyla kurulmuştur. Athena, Minerva – akıl
güzellik ve hikmet anlamındadır.
Athena, uzun süre Roma’ya bağlı kalmıştır.
Trabzon’un fethinden sonra Athena, Osmanlı
hakimiyetine geçti. Bölge, Ali Paşa emrindeki komutanlara tımar olarak verildi.
(s. 13)
hakimiyetine geçti. Bölge, Ali Paşa emrindeki komutanlara tımar olarak verildi.
(s. 13)
İlçe insanının başlıca geçim kaynağı çaydır.
Çayın yanında az da olsa mısır, fındık ve narenciye de yetiştirilmektedir. (s.
14)
Çayın yanında az da olsa mısır, fındık ve narenciye de yetiştirilmektedir. (s.
14)
Kıyıdan içeriye doğru gidildiğinde don
olayıyla karşılaşılır. Bulutsuz gecelerde don olayı meydana gelir. Halk
arasında buna “hava ayaza çevirdi” denir. Don olayı nadiren Nisan ayında da
görülür.
olayıyla karşılaşılır. Bulutsuz gecelerde don olayı meydana gelir. Halk
arasında buna “hava ayaza çevirdi” denir. Don olayı nadiren Nisan ayında da
görülür.
Yörede yaz aylarında kuraklık görülmez. (s.
15)
15)
Mani
Geline kına koyduk
Ağla kızın annesi
Yarın akşam bu vakit
Sevinir kaynanası (s. 16)
Evlenme
Gelenekleri
Gelenekleri
Beşik kertmesi genellikle yakın akraba ve
komşu çocukları arasında görülen bir olaydır. (s. 17)
komşu çocukları arasında görülen bir olaydır. (s. 17)
Eğer kız-erkek birbirini seviyor da bir
taraftan engel çıkıyorsa hemen gündeme “kaçırma” olayı geliyor. Bu tür
durumlarda aileler kendi aralarında anlaşıp bu durumu düzeltebiliyorlar.
taraftan engel çıkıyorsa hemen gündeme “kaçırma” olayı geliyor. Bu tür
durumlarda aileler kendi aralarında anlaşıp bu durumu düzeltebiliyorlar.
Evlenme kızlar için genelde 20 yaşın
altındadır.
altındadır.
Nişan süresi 1-4 yıl olabilir.
Nişanlılık evliliğin kesinlik kazanmış
belgesi gibidir. Nişanı bozulan bir kızın evlenmesi çok güçtür.
belgesi gibidir. Nişanı bozulan bir kızın evlenmesi çok güçtür.
Gelini hazırlayan (yenge) düğün boyunca onu
temsilen yanından ayrılmazdı. Gelin evden çıkmadan önce gelinin kaldırılması
için damadın en yakını (babası, dayısı, amcası) arasında pazarlık başlar. Aynı
anda gelinin çeyiz sandığına bir erkek çocuk oturtulur ve bahşiş ister. (s. 18)
temsilen yanından ayrılmazdı. Gelin evden çıkmadan önce gelinin kaldırılması
için damadın en yakını (babası, dayısı, amcası) arasında pazarlık başlar. Aynı
anda gelinin çeyiz sandığına bir erkek çocuk oturtulur ve bahşiş ister. (s. 18)
Gelin kalktıktan sonra dayısı onu dışarıya
verdiği için bütün davetliler içinde damadın yakınları ile tekrar pazarlığa
başlar. Bu pazarlık gelinin kendi evindeki mutluluğunun yeni evinde de devam
ettirilmesi sözünün alınması içindir.
verdiği için bütün davetliler içinde damadın yakınları ile tekrar pazarlığa
başlar. Bu pazarlık gelinin kendi evindeki mutluluğunun yeni evinde de devam
ettirilmesi sözünün alınması içindir.
Gelin çıktıktan sonra bu ev kapatılır.
Gelinden sonra kimse o evden çıkmaz.
Gelinden sonra kimse o evden çıkmaz.
Düğün alayı damadın evine yaklaştığında (…)
gelin tarafı damat tarafı ile en büyük pazarlığa başlar. Gelin tarafı burada
çok nazlıdır. Akla gelmedik istekleri olur (hastayız doktor getirin, yere halı
serin vs.).
gelin tarafı damat tarafı ile en büyük pazarlığa başlar. Gelin tarafı burada
çok nazlıdır. Akla gelmedik istekleri olur (hastayız doktor getirin, yere halı
serin vs.).
Gelin evin kapısına yaklaşırken asma dalına
basması istenir (uzun ömür içindir). Yeni çiftlere şerbetler içirilir (şerbet mutlu
ve tatlı dilli olmaları içindir).
basması istenir (uzun ömür içindir). Yeni çiftlere şerbetler içirilir (şerbet mutlu
ve tatlı dilli olmaları içindir).
Gelin eve girdikten sonra evdeki ocağın
üzerinden üç kez geçirilir (evde sürekli kalması için böyle yapılır). Bu sırada
maniler söylenir.
üzerinden üç kez geçirilir (evde sürekli kalması için böyle yapılır). Bu sırada
maniler söylenir.
Davetlilerle birlikte yemeğe oturulduğu
sırada bazı eksiklikler olduğu bahanesi üzerine yeniden pazarlıklar başlar. Bu
pazarlığa “mangalcılık” denir. (s. 19)
sırada bazı eksiklikler olduğu bahanesi üzerine yeniden pazarlıklar başlar. Bu
pazarlığa “mangalcılık” denir. (s. 19)
Düğünden sonra kızın yengesi 15 gün kızın
evinde kalır. 15 gün üstüne bir eğlence daha yapılır. Yeni evli çift kızın
babasının evine giderler. Damat burada 1 gece kalır. Kız ise 15 gün burada
kalır. Çeyizlerini hazırlar ve yerleşmek üzere kocasının evine gider.
evinde kalır. 15 gün üstüne bir eğlence daha yapılır. Yeni evli çift kızın
babasının evine giderler. Damat burada 1 gece kalır. Kız ise 15 gün burada
kalır. Çeyizlerini hazırlar ve yerleşmek üzere kocasının evine gider.
Birkaç gün sonra damat eve gelir. Evde
damada çeşitli oyunlar oynanır. Yemekleri tatması istenir. Ayağına çelme
takılabilir, başından aşağıya su dökülebilir. Bunun ardından enişteden üç
boynuzlu koç isterler. Erkek tarafının düğün başı kim ise o gelir (üç boynuzlu
koç olmadığı için) koç değerinde bahşiş öder. Bunun ardından yemek yenir ve
eğlencelere devam edilir. (s. 20)
damada çeşitli oyunlar oynanır. Yemekleri tatması istenir. Ayağına çelme
takılabilir, başından aşağıya su dökülebilir. Bunun ardından enişteden üç
boynuzlu koç isterler. Erkek tarafının düğün başı kim ise o gelir (üç boynuzlu
koç olmadığı için) koç değerinde bahşiş öder. Bunun ardından yemek yenir ve
eğlencelere devam edilir. (s. 20)
…gelin olacak kızın çeyiz olarak örülmüş en
az üç yeleği (süveter) bulunması beklenirdi. Düğünü izleyen bir iki hafta
bunları giyinmesi gerekirdi. (s. 27)
az üç yeleği (süveter) bulunması beklenirdi. Düğünü izleyen bir iki hafta
bunları giyinmesi gerekirdi. (s. 27)
Mangalcılık
Köyde yapılan düğünlerde kına akşamı,
“tilki” diye adlandırılan koyunun kız evine atılmasıyla başlar. Tilkinin
kapıdan dışarıda kalan ipini kız evinden biri keserek ahıra bağlar. Tilkinin ipi
elinde kalan erkek tarafı yenildiklerini anlayınca çok kızar fakat durumu belli
etmez. Kimisi tilkiyi almayı başarır. Çünkü eski konaklarda evlerin içinden
ahıra inen “kepenk” denilen bir yol daha vardır.
“tilki” diye adlandırılan koyunun kız evine atılmasıyla başlar. Tilkinin
kapıdan dışarıda kalan ipini kız evinden biri keserek ahıra bağlar. Tilkinin ipi
elinde kalan erkek tarafı yenildiklerini anlayınca çok kızar fakat durumu belli
etmez. Kimisi tilkiyi almayı başarır. Çünkü eski konaklarda evlerin içinden
ahıra inen “kepenk” denilen bir yol daha vardır.
Mangal sofrasında masadakiler bir konuşmacı
seçerler. Konuşmalarla mangal başlar. Mangalcılar çeşitli isteklerde bulunup
bunların yerine gelmesini beklerler (içki ve sigara isteyebilirler). İstenenler
yoksa onların değerinde para istenir. Pazarlıklar devam ederken soğuyan
yiyecekler geri gönderilir yerlerine yenileri istenir. Yemekler yenir. Masadan
kalkıp eğlenceye devam ederler. (s. 30)
seçerler. Konuşmalarla mangal başlar. Mangalcılar çeşitli isteklerde bulunup
bunların yerine gelmesini beklerler (içki ve sigara isteyebilirler). İstenenler
yoksa onların değerinde para istenir. Pazarlıklar devam ederken soğuyan
yiyecekler geri gönderilir yerlerine yenileri istenir. Yemekler yenir. Masadan
kalkıp eğlenceye devam ederler. (s. 30)
Sosyal
İlişkiler
İlişkiler
Küçükler büyükler konuşurken söz girmezler.
Yolda yürürken büyüğün önüne geçmezler. Küçüklerin saygısına karşı büyükler de
küçüklere sevgi, şefkat gösterirler.
Yolda yürürken büyüğün önüne geçmezler. Küçüklerin saygısına karşı büyükler de
küçüklere sevgi, şefkat gösterirler.
Evde yapılacak işleri baba belirler. Anne,
planlanan işlere yardımcı olur. Ev dışı işler babaya aittir. Bağ bağçe, tarla
işleri ağırlıkla kadın tarafından yönetilir. Çocuklara eşit muamele edilse de
erkek çocukların yeri ayrıcalıklıdır.
planlanan işlere yardımcı olur. Ev dışı işler babaya aittir. Bağ bağçe, tarla
işleri ağırlıkla kadın tarafından yönetilir. Çocuklara eşit muamele edilse de
erkek çocukların yeri ayrıcalıklıdır.
Komşular arasında yardımlaşma çok önemsenir.
Birinin bir ihtiyacı varsa komşular seferber olup yardımda bulunur. (s. 31)
Birinin bir ihtiyacı varsa komşular seferber olup yardımda bulunur. (s. 31)
Kemençe
Karadeniz kemençesi üç tellidir. Telleri zil
teli, bam eli ve sağır teli diye adlandırılır.
teli, bam eli ve sağır teli diye adlandırılır.
Pazar’lı Ahmet Güngör meşhur bir kemençe
ustasıdır.
ustasıdır.
Tulum
Derinin ayak yerindeki ağaç boruya “godo” ya
da “lülük” denir.
da “lülük” denir.
Tulum bölümüne “gövde” çifte kamışın
yerleştiği boruya da “nafu” denir. (s. 33)
yerleştiği boruya da “nafu” denir. (s. 33)
Bilmeceler
Düzdür ova değil
Yeşildir çimen değil (deniz)
Naca bulaca, çıkar ağaca (fasulye)
Kum yardım kum çıktı, kumdan minare çıktı
(mısır) (s. 34)
(mısır) (s. 34)
Git gelinim, gel gelinim, ayaküstü dur
gelinim (kapı)
gelinim (kapı)
Ninemin eski fesi, yandan alır nefesi
(yayık)
(yayık)
Karaoğlanı kulağından asarlar (tava) (s. 35)
Atasözleri
Sokma akıl yedi adım tutar
Yemem diyen kapı kurutur, yatmam diyen döşek
çürütür
çürütür
Ateşin zorunu kazan bilir
Kimse yüzümde kara var demez
Bayırda bağını, evinde sağımı, bağçebde
arını eksik etme
arını eksik etme
Arı gibi eri olanın cennet gibi yeri olur
(s. 37)
(s. 37)
Arı ile karının gezeni bulur
Deyimler
Keyif bağışlamak (s. 38)
Fıkra
Tekne denizin tam ortasındayken Karadeniz’de
müthiş bir fırtına kopar. Tekne bir o yana bir bu yana sallanır, rotayı bir
türlü tutturamaz. Mürettebat ne yapacağını şaşırır. Birkaçı, kaptan Temelin
yanına gelip sorar;
müthiş bir fırtına kopar. Tekne bir o yana bir bu yana sallanır, rotayı bir
türlü tutturamaz. Mürettebat ne yapacağını şaşırır. Birkaçı, kaptan Temelin
yanına gelip sorar;
Ne yapalım kaptan?
Bağa bi pisula cetirun.
Tayfalar başladılar pusula aramaya ama
hiçbir yerde bulamadılar. Elleri bomboş kaptanın yanına döndüler.
hiçbir yerde bulamadılar. Elleri bomboş kaptanın yanına döndüler.
Pusulayı bulamadık kaptan, belki denize
düşmüştür, şimdi ne getirelim?
düşmüştür, şimdi ne getirelim?
Kaptan Temel bir denize bir de mürettebata baktı;
Çelime-i şahadet cetirun! dedi.(s. 50)
Yeni yıl eğlenceleri
Yeni yıl Ocak ayının 14’ünde kutlanır. Yeni
yıl eaha çok evlere ziyaret şeklindedir.
yıl eaha çok evlere ziyaret şeklindedir.
Maniler söyleyerek komşu eve gidilir.
Kapıdan içeriye torbalar atılır. Ev sahibinin torbaya hediyelik bir şeyler
koyması beklenilir. Verilen hediyeye razı olunur.
Kapıdan içeriye torbalar atılır. Ev sahibinin torbaya hediyelik bir şeyler
koyması beklenilir. Verilen hediyeye razı olunur.
Yılbaşı gününde eve erkek misafir gelmesi
uğur nişanıdır; umulur ki o yıl bereketli geçecektir (erkek olmadığı yerlerde
evlere horoz ve hatta öküz sokulduğu bile olurmuş). Akşamdan sonra evde tatlılar,
börekler yenir, ocakbaşı sohbetleriyle geceye devam edilir. (s. 53)
uğur nişanıdır; umulur ki o yıl bereketli geçecektir (erkek olmadığı yerlerde
evlere horoz ve hatta öküz sokulduğu bile olurmuş). Akşamdan sonra evde tatlılar,
börekler yenir, ocakbaşı sohbetleriyle geceye devam edilir. (s. 53)
Kocakarı
İlaçları
İlaçları
Hastaları ateşin üzerine koyulan ilacın
çıkardığı dumanla tütsüleyerek iyileştirmeye çalışılır.
çıkardığı dumanla tütsüleyerek iyileştirmeye çalışılır.
Çıbanlar, üzerlerine geniş yapraklı ot
kapatılarak iyi edilmeye çalışılır.
kapatılarak iyi edilmeye çalışılır.
Uyuz olan kişi için kükürt, zeytinyağı,
yumurta karışımı bir ilaç hazırlanır.
yumurta karışımı bir ilaç hazırlanır.
Uzun süre karda yol alıp gözleri körleşen
bir kişi için; bir tas dolusu kar üzerine yanan kömür konur. Kömür karı eritir
ve gri bir buhar oluşur. Hastanın yüzü tasa eğilir. Yaklaşık beş dakika kömür
buharına tutulan hastanın yüzü havlulara sarılır. Bu uygulamayla kar körlüğü
iyileştirilir. (s. 54)
bir kişi için; bir tas dolusu kar üzerine yanan kömür konur. Kömür karı eritir
ve gri bir buhar oluşur. Hastanın yüzü tasa eğilir. Yaklaşık beş dakika kömür
buharına tutulan hastanın yüzü havlulara sarılır. Bu uygulamayla kar körlüğü
iyileştirilir. (s. 54)
Hastalanan hayvan iyi olsun diye kulağının
kesildiği rivayet edilir.
kesildiği rivayet edilir.
Hasta hayvana karbonatlı su içirilir, tuz
yaşatılır.
yaşatılır.
Batıl
İnançlar
İnançlar
Çayın üstüne çay çöpü çıkarsa misafir gelir
Önce sol ayağına ayakkabı giyersen günün uğursuz
geçer
geçer
Soba üstünde su kaynadıkça düşmanların
çoğalır
çoğalır
Süpürge ile dövülen çocuk büyümez
Evde ıslık çalmak kötüdür, çünkü ıslık
şeytanı çağırır
şeytanı çağırır
Kargaların bağırışları acı haber getirir.
Boş beşik sallanırsa çocuğun karnı ağrır
Evin damlasında akan suya işenmez, çünkü bu
hareket cinlerin kinini çeker
hareket cinlerin kinini çeker
Mayıs’ın ilk haftasında toprak oynatılmaz
Alnı açık insan zengin olur
Arpacık zengin olmaya işarettir (s. 61)
Hava
tahminleri
tahminleri
Ormanlarda ağaçların sararması yukarıdan
aşağıya doğru başlarsa o yıl çok soğuk geçer
aşağıya doğru başlarsa o yıl çok soğuk geçer
Hayvanlar güneşli havalarda otlaklarda fazla
kalıyorlarsa yakın zamanda hava bozar
kalıyorlarsa yakın zamanda hava bozar
Sabah görülen gökkuşağı yağmur yağacağına,
akşam görüleni havanın açacağına işarettir
akşam görüleni havanın açacağına işarettir
Geceleri hayvanların boyunlarındaki
çıngıraklardan aynı frekansta sesler işitilirse bu havanın açacağına işarettir
çıngıraklardan aynı frekansta sesler işitilirse bu havanın açacağına işarettir
Koyunların havaya bakıp melemesi büyük bir
felaketin habercisi olarak görülür (s. 62)
felaketin habercisi olarak görülür (s. 62)
Yemekler
Pekmezli ekmek (Pekmezoni)
Pipizoni
Hoşmeri
Papa
Ekmageş
Mafuş
Ekşaş
Hamsili ekmek (Kapç)
—