Gaius (Romalı hukukçu) Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

GAIUS (2. yy)

Romalı hukukçu. Yapıtları Roma Hukuku’nun temel kaynaklarından sayılmıştır.

Yaşamına ilişkin kesin bilgiler bulunmayan Gaius, büyük olasılıkla bir taşra kentinde yaşadı. Yapıtlarını 130-180 yılları arasında yazdı. Öteki ünlü Romalı hukukçuların tersine, sağlığında imparator adına hukuk sorunları ile ilgili yanıtlar vermeye yetkili hukukçulardan (ius publice respondi) değildi, daha çok büyük bir hukuk eğitimcisi olarak tanınıyordu. Gerçek değeri ölümünden sonra anlaşıldı ve imparator III. Valentianus tarafından Papinianus, Ulpianus, Modestinus ve Paulus ile birlikte, hukuksal uyuşmazlıkların çözümünde, yapıtlarına yasa gücü tanındı. Çalışmaları Roma Hukuku’nun temel kaynaklarından oldu ve ders kitabı olarak okutuldu.

Başlıca Institutiones (“Kurumlar”), Lex duodecim tabularum (“On İki Levha Kanunu Şerhi”) adlı kitapları ve çeşitli hukuk konularına değinen yazılar yazdı. Bunların içinden günümüze yalnız Institutio-nes ulaşabilmiştir. Öteki yapıtlarından günümüze ulaşabilenler Iustinianus’un “Digesta”sma alınmış bazı küçük bölümlerden ibarettir.

Institutiones Roma’da hukuk öğretimi için yazılan ders kitaplarına verilen addı. Gaius’un Institutio-nes’i de önce bu nitelikteydi. İmparator tarafından hukuk kaynağı olarak tanınınca hukuk kuralları kitabı niteliğiyle hukuksal sorunların çözümünde uygulamada kullanıldı. Gaius’un Institutiones’i ayrıca dört yüzyıl sonra yazılacak olan Iustinianos’un Insti-tutiones’ine model oldu. Her iki yapıt da Kara Avrupası Medeni ve Borçlar Hukuku’nun temelini oluşturmuştur.

Institutiones’’m 5. yy’da yazılmış bir yazma nüshası 1817’de Alman tarihçisi Niebuhr tarafından Verona Kilisesi kitaplığında bulundu. Bununla birlikte Institutiones’m yine de birkaç sayfası eksikti. Bu eksik sayfaların çoğu İtalyan Prof. Vincenzo Arangio Ruiz tarafından 1933’te papirüslere yazılı olarak Mısır’da bulundu. Institutiones üç ana bölümden oluşur: (a) Kişileri ilgilendiren hukuk; bu bölümün başlıca konuları, insanın kişi olarak, hakları, insanın özgür veya köle olarak hukuksal durumu, aile hukuku ve vesayet hukukudur, (b) Eşyayı ilgilendiren hukuk; bu bölümde aynî haklar, miras hukuku ve borçlar hukuku incelenmiştir, (c) Davaları ilgilendiren hukuk; hukuk sisteminin tanıdığı hakların dava yolu ile elde edilmesine ilişkin bölümdür.

Gaius’un, On iki Levha Kanunu Şerhi adlı yapıtını hukuk öğrencileri için yorumlamak amacıyla yazdığı sanılmaktadır.

•    YAPITLAR (başlıca): Institutiones (“Kurumlar”), (ö.s.), F. de Zulueta (haz). 1946.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi