Friedrich Argelander kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi
Friedrich Argelander kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1799-1875) Alman astronom. Gökyüzünün kuzey yarıküresindeki yıldızların konumlarını ve kadirlerini kapsayan bir gök atlası hazırladı. Friedrich Wilhelm August Argelander, 22 Mart 1799’da Doğu Prusya’nın Memel kentinde (bugün Litvanya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nde Klaipeda) doğdu. Prusya’daki Königsberg Üniversitesi’nde (bugün SSCB’de Kaliningrad) Alman astronom Bessel’in öğrencisi oldu. Bir süre sonra Finlandiya’ya giderek 1823’te Âbo (Turku), 1832’de de Helsinki Gözlemevi’nin yöneticiliğini üstlendi. 1837’de Bonn Gözlemevi’nin yöneticiliğine, ardından Bonn Üniversitesi’nde kürsü başkanlığına getirildi. 17 Şubat 1875’te Bonn’da öldü.
Argelander’in astronomiye önemli katkılarından biri, parlaklıkları (kadirleri) değişken yıldızları ilk kez sistemli bir biçimde incelemesi ve kadirleri saptamak için bir sistem geliştirmiş olmasıdır. Parlaklıkları devirli olarak değişen yıldızlar, bu özellikleriyle, yıldızların niteliklerinin daha iyi anlaşılmasına ve yıldız gruplarının uzaklıklarının saptanmasına yarayan değerli veriler sağlar. Değişken yıldızların ilki 1596’da Alman astronom Johannes Fabricius tarafından gözlemlenmişti. Argelander, ayrıntılı çalışmalarıyla, 19.yy’da bu konunun gelişmesini sağlayan astronomlardan biri oldu. Bu araştırmalarını gerçekleştirebilmek için, yıldızların kadirlerini birbirleriyle karşılaştırarak ana gruplara ayırdı. Böylece, kendi aralarında da üç alt-basamağa ayrılan dokuz ana kadir grubu saptadı. On binlerce yıldızı belirli kadir gruplarına yerleştirme olanağı veren bu sistem, fotometre henüz geliştirilmemiş olduğu için, gözle algılamaya dayanıyordu. Argelander, temelde fiziksel açıklamalardan yoksun bu öznel sistemle gene de önemli bir yıldız katalogu hazırlamayı başarmıştır.
Argelander, yıldız katoloğunu hazırlamaya 1844’te başladı. Üç ciltlik bir katolog ve kırk haritalık bir gökyüzü atlasından oluşan bu önemli yapıt 25 yıllık bir çalışmanın ürünüdür. Bonner Durchmusterung ya da kısaca BD olarak bilinen bu katolog, kuzey gök kutbundan gök ekvatorunun 2 güneyine dek uzanan bir alanda yer alan ve parlaklığı 9 kadir grubu içinde saptanan 324.188 yıldızın gökadadaki konumunu belirtir. Argelander ile asistanları Schönfeld ve Kruger, gök atlaslarını hazırlayabilmek için Bonn Gözlemevi’nin 7,6 cm çapındaki teleskopunu sabitleştirerek, Yer’in dönme hareketi nedeniyle objektifin görüş alanına giren yıldızlan bölge bölge kaydettiler. Kadirleri saptamak için öznel bir yönteme dayanılmış olsa bile, 1859-1862 arasında yayımlanın katalog önceki çalışmalardan daha geniş kapsamlı ve güvenilirdi. 1863’te de ek harita ve bilgiler yayımlandı. Argelander bu arada kurduğu Astronomische Gesellschaft (Astronomi Derneği) aracılığıyla, bu çalışmayı, dört kıtada saptanacak gözlemevlerinin katılacağı bir program çerçevesinde genişletmek istiyordu. 1867’de başlayan işbirliği sonucunda, gökyüzünün güney yarıküresindeki yıldızlar da izlenerek katalog genişletildi. Astronomische Gesellschaft, Argelander’in ölümünden sonra da çalışmalarını bu yönde sürdürdü. Argelander, bu geniş kapsamlı kataloguyla ve ayrıca böyle bir ortak çalışmayı başlatmakla astronomide önemli gelişmelerin temelini hazırlamıştır.
YAPITLAR:
Bonner Durchmusterung, 1859-1862.
Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 7. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983