“Free-Form” Caz
“Free-Form” Caz
Caz 1930’ların sonundan başlayarak başlangıcındaki doğaçlama ve yoğun duygusal iletişim özelliklerini yitirme yoluna girdi. Benny Goodman, Glenn Miller gibi beyaz müzisyenlerin kurduğu büyük orkestralar ve bu orkestraların giderek popüler düzenlemelere yönelmeleri, kimi siyah cazcılar tarafından özgün “caz ruhu” nu tehdit eden gelişmeler olarak değerlendirildi. Bu popülerleşme eğilimine karşı çıkan Dizzy Gillespie, Charlie Parker gibi sanatçılar I940’lı yıllarda cazın melodik ve armonik yapısında önemli değişiklikler yaptılar. Bu değişiklikler teknik açıdan bir karmaşıklaşmayı, ancak duygusal açıdan ise özgün ve “saf” blues ruhuna bir dönüşü işaret ediyordu. Miles Davis* ve John Coltrane gibi cazcılar bu yenileşme hareketini sürdürerek caz çalgıları ve çalış tarzı içinde atonal müziğe yaklaşan denemelere giriştiler. 1950’lerde Los Angeles’ta asansörcü olarak çalıştığı sıralarda müzik kuramı üzerine yoğun bir çalışma yürüten alto saksafoncu Omette Coleman, 1959’dan başlayarak “Free-form” adını verdiği bir caz anlayışı geliştirdi. Kendisinden önceki yenilikçi kuşağın alışılmamış armoni ve ölçü birimlerinin ötesine giderek, armoni, ölçü ve ton kurallarını tümden reddetti. Coleman’a göre dinleyicide belirli bir duygusal tepki uyandırmayı amaçlayan müzisyenin bu tür kurallarla kısıtlanmaması gerekiyordu. Bu anlayışa uygun olarak ortaya, çalgıların ton olanaklarını zorlayan ve tümüyle kuralsız bir doğaçlamaya dayalı bir “ses cümbüşü” çıktı. 1960’h yıllarda John Coltrane’in de katıldığı bu akım özgün bir anlatım tarzı oluşturmaktan çok, varolan anlatım tarzlarını bir bütün olarak sarsmaya yöneldi. “Free-form”un içine düştüğü en büyük açmazlardan biri, tümüyle kuralsızlığa dayalı bir müziğin bir grup tarafından icrasında ortaya çıkan çözülmesi olanaksız sorunlardı. Bu anlamda “Free-form” caz, ticarileşen ve özgün duygusal vurgularını yitiren bir caz müziğine karşı oluşan tepkinin aşırıya götürülmüş biçimini, müzisyenin anlatım araçlarındaki her türlü sınırlamaya şiddetle bir karşı çıkışını simgeler; ancak kalıcı bir seçenek oluşturduğu söylenemez.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi