Figani Kimdir, Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri, Hakkında Bilgi
Figânî (ö. 938/1532) Divan şairi.
Trabzon’da dünyaya geldi. Asıl adı Ramazan olup 1505 yılı dolaylarında doğduğu tahmin edilmektedir. Çocukluk ve ilk gençlik yıllan hakkında bilgi yoktur. Bazı kaynaklara dayanarak ve bir kısım şiirierindeki ipuçlarından hareketle delikanlılık çağlarında İstanbul’a gidip yerleştiği, sürekli olmamakla birlikte ciddi bir öğrenim gördüğü, özellikle gramer, edebiyat ve hekimlikte bilgisini geliştirdiği söylenebilir.
Figânî’nin daha gençlik yıllarından başlayarak düzensiz bir hayat sürme eğiliminde olduğu ve çevresindeki baskılardan kurtulma çabası içinde bulunduğu anlaşılmaktadır. Ancak bu avareliğine rağmen güçlü hafızası sayesinde Arapça ve Farsça’yı öğrendiğine, kendi ifade-lerindeki bazı benzetmelerle çağının şu-arâ tezkireleri tanıklık etmektedir. Âşık Çelebi’ye göre, kısa süren bir medrese tahsilinden sonra mukâtaa kâtipliğinde çalışırken fıtrî kabiliyeti onu şiir ve edebiyatla uğraşmaya yöneltmiştir. Sehî ve Latifi, onun bir ara tabip Şah Mehmed’e şâkirdlik yaptığını ve tapla uğraştığını kaydederler.
Genç yaşta şiir yazmaya başlayan Figân! ilk şiirlerinde önceleri Hüseynî mahlasını kullanmış, daha sonra Figânî’yi tercih etmiştir. Aynı zamanda içkiye düşkünlüğüyle de tanınan şair, bunun sonucu olarak başı boşluk ve kararsızlık içinde toplum kuralları ile bağdaşmayan durumlara düşer, Onun İstanbullu şair Na’tî ve Priştineli Nûhî ile birlikte meyhanelere giderek içki içtiği, Atmey-danı’nda gezip tozduğu ve güzeller peşinde koştuğu bilinmektedir. Fakat öte yandan fırsat buldukça kaleme alıp çağının büyüklerine sunduğu zarif kasideleri ve yaşına göre çok başarılı gazelleri ona şöhret kapılarını açıyor, geçimini de büyük ölçüde kasidelerini takdim ettiği kişilerin İhsanları ile sağlıyordu. Ara sıra yardım mahiyetinde bazı önemsiz görevlere de getirildiği bilinmektedir.
Yine Âşık Çelebi’nin verdiği bilgilere göre, Figânî’yi bir süre çağının tanınmış şahsiyetlerinden Defterdar İskender Çelebi ile şairleri seven, cömert ve eğlenceye düşkün Kara Bâlioğlu korumuştur. Bununla beraber Flgânî hiçbir zaman şiirle daha fazla uğraşacak ve arzularını gerçekleştirecek müreffeh bir hayata kavuşamamıştır. Zaman zaman elinden tutanlar olmuşsa da savurganlığı ve işrete düşkünlüğü kazancını çabucak yok etmiştir. Bir ara Edirne’ye gitmiş, bir süre de Seyyid Battal Gazi Türbesi etrafındaki zaviyede yaşamış, fakat sürekli ikamet mahalli İstanbul olmuştur.
Flgânî’nin genç yaşta kazandığı büyük şöhret, Kanunî Sultan Süleyman’ın şehzadeleri Mustafa, Mehmed ve Selim’in 1530 yılı yazındaki muhteşem sünnet düğünü için yazdığı “Sûriyye” kasidesiyle daha da artmıştır. Hayalî Bey ve Zatî gibi devrin tanınmış şairlerinin kasideler okuduktan bu şenliklerde Figânî’nin sûriyyesi büyük takdir görmüştür.
Şöhreti arttıkça kıskançlıkları üzerine çeken Flgânî’nin başı boş hayatı ve kavgacı mizacı da çeşitli kimselerin düşmanlığını kazanmasına sebep olmuştur. Bu sıralarda. Sadrazam İbrahim Paşa’nın Mohaç Savaşı’ndan sonra Budin’den getirtip Atmeydanı’nda kendi sarayının karşısına diktirdiği heykeller münasebetiyle söylendiği sanılan, “Dü İbrâhîm âmed bedâr-ı cihan / Yekî büt-şiken şüd dî-ger büt-nişan” şeklindeki beyit ağızdan ağıza yayılmış ve Figânî’ye mal edilmiştir. Ancak Figânî, “Dünyaya iki İbrahim geldi, biri put kırdı, öteki put dikti” anlamındaki bu beyti değil. Âşık Çelebi’-nin de kaydettiği gibi bir mecliste okunduğunda beyitte geçen “dâr-ı cihan” terkibindeki “dâr” kelimesinin yerine -ikinci mısrada “put” sözü geçtiği için- “deyr” kelimesinin daha uygun olacağını söylemiş olmalıdır. Çünkü beytin çok daha eski zamanlarda, Gaznelİ Mahmud devrinde söylenmiş olduğuna dair kayıtlar vardır. Fakat bu beyit yüzünden İbrahim Paşa’ya gammazlanan Figânî, İstanbul subaşısı tarafından Tahtakale’de yakalanıp iskeleye götürülmüş, önce dövülüp işkence edilmiş, sonra da büyük bir ihtimalle 1532 yılının baharında orada asılmıştır.
Figânî’nin çok genç yaşta öldürülmesi derli toplu eser bırakmasına imkân vermemiştir. Bu sebeple sekiz kaside, 107 gazel ve iki tahmisten oluşan şiirlerinin hiçbir yerde derli toplu bir nüshası bile mevcut değildi. İlk defa Abdülkadir Karahan, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Edirne Selimiye Kitaplığı ve Paris Bibliotheque Nationale’de bulunan nüshalarla kendi özel kütüphanesindeki iki nüshayı karşılaştırarak Figânî divançesinin tenkitli basımını hazırlamıştır.
Figânî şiir diline hâkim, hayal gücü zengin, atasözleri ve halk deyimlerini rahatlıkla kullanabilen, sade Türkçe kelimelere de yer veren, divan edebiyatının izin verdiği ölçüde yeni buluşlara, mazmunlara ve kavramlara sahip bir sanatkârdır. Çağından başlayarak XIX. yüzyıl sonlarına kadar birçok şiir mecmuasında Figânî’nin gazellerine yer verilmesi onun şöhretinin uzun süre devam ettiğini göstermektedir.
TDV İslâm Ansiklopedisi