Feth Ali Han kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi

Feth Ali Han (ö,1139/1726) Safevîler’in son döneminde yaşayan bir Kaçar reisi.

İran’da hüküm süren Türkmen asıllı Kaçar Devleti’nin kurucusu Ağa Muham-med Şah’ın dedesidir. Aşaka Baş (Aşağı Baş) aşireti reisinin oğlu olarak 1097 (1685-86) veya 1104 (1692-93) yılında Esterâbâd’da doğdu ve orada büyüdü. Babasının ölümünden sonra aşiretinin başına geçti. O sırada Esterâbâd Türk-menleri’nin reisi olan Muhammed Han onunla Hacı Fazl Ali ve Muhammed Ali Beg adlı kardeşlerini hapse attırdı. Kar­deşleri öldürüldüyse de kendisi hapis­ten kaçmayı başardı ve Yemût Türkmen-leri’nin yardımıyla önce Mübârekâbâd’ı, arkasından Esterâbâd’ı ele geçirdi. Mu­hammed Han’ı öldürterek kardeşlerinin intikamını aldı. Daha sonra etraftaki şe­hirleri zaptedip durumunu güçlendirdi. Bunun üzerine yöredeki bazı beyler de onun hizmetine girdiler.

1709’da bağımsızlığını ilân eden Kandehar Valisi Mîr Veys’in oğlu Mîr Mah-mûd kumandasında İran’a saldıran Af­ganlar Safevîler’in başşehri İsfahan’ı ku­şattılar (1722). Ordusuyla Esterâbâd’dan gelen Feth Ali Han Afganlar’ı bozguna uğrattı ve şehri kurtardı. Ancak muha­lifleri onun saltanat peşinde olduğunu iddia ederek Şah I. Hüseyin’i aleyhine çe­virdiler. Feth Ali Han bu durumdan inci­nip Esterâbâd’a döndü; ardından da tek­rar saldıran Afganlar İsfahan’ı aldılar. Başşehrin düşmesinden sonra Şah Hü­seyin’in küçük oğlu ve veliahdı Tahmasb Mirza (II. Tahmasb) Kazvin’de kendini şah ilân etti (1722). Bu defa da yeni şahın etrafındakiler, İsfahan’ın düşüşünün Feth Ali Han’ın geri çekilmesinin sonucu ol-duğunıT söyleyerek onu tahrik ettiler. Bunun üzerine Feth Ali Han Tahmasb ile bozuşup ordusunu mağlûp etti, onu tamamen kendi nüfuzu altına alarak Esterâbâd’a götürdü, ona gereken say­gıyı gösterdi, kendisini de saltanat na­ibi ve emîrülümerâ tayin ettirdi. Tah­masb Feth Ali Han’a ayrıca vekîlüddevle unvanını ve Simnan valiliğini verdi. Da­ha sonra ikisi birlikte Afgan beylerin­den Melik Mahmûd-i Sîstânfnin elinde bulunan Meşhed üzerine yürüdüler. Meşhed yakınlarında Kürt ileri gelenleri de Tahmasb’a katıldılar.

Feth Ali Han 14 Safer 1139’da(11 Ekim 1726) öldürüldü. Öldürülmesiyle ilgili çe­şitli rivayetler vardır. Esterâbâdî, onun Horasan’da Tahmasb’ın ordusunu tecrü­besiz bulduğu için Esterâbâd’a döndüğü­nü, buna kızan Şah Tahmasb’ın Nâdir’in de (Şah) uygun görmesiyle onu hapse at­tırdığını ve rakibi Yuharu Baş (Yukarı Baş) Türkmen reisi Mehdî Han tarafından ha­piste iken öldürüldüğünü naklettikten sonra ikinci bir rivayete yer vermekte ve Tahmasb’ın. kendisinin Afganlar’a karşı İrâk-ı Acem’e gitmesine engel olduğu için Feth Ali Han’ı Nâdir’e şikâyet ettiğini ve onu Feth Ali’nin öldürülmesiyle görevlendirdiğini söyle­mektedir. Dünbülî’ye (s. 9) ve Sipihr’e (s. 14) göre İse Nâdir tarafın­dan, kendisinin ordu kumandanlığına yükselmesini engellediği için hile ile ve şahın da onayı ile öldürülmüştür. Bir baş­ka rivayete göre, Feth Ali Han’ı kıskanan Nâdir’in Şah Tahmasb’a onun kendisini öldüreceğini söylemesi üzerine vehme kapılan Tahmasb, Kaçarlar’in Develü ko­lunun ulubeyi Muhammed Hüseyin Hana emir vererek onu öldürtmüştür. Ayrıca Safevî kuvvetlerinin, Meşhed’i zaptederek burada şahlığını İlân eden Sîstanlı Melik Mahmûd’u muhasara ettiği sırada Feth Ali Han’ın Nâdir’e gösterilen aşırı iltifat­tan rahatsız olarak ordunun hareket pla­nına ait sırlan Melik Mahmûd’a ifşa et­meye kalkışması sebebiyle Tahmasb ta­rafından öldürüldüğü de söylenmektedir. Naaşı Meşhed’de Hâce Rebfe gömül­müştür.

TDV İslâm Ansiklopedisi