Sosyoloji
Feridun Andaç – Öykücünün Kitabı
Feridun
Andaç – Öykücünün Kitabı
Andaç – Öykücünün Kitabı
Öykü temel bir biçimdir, ilk biçimdir
Öykü, masaldan, fıkradan yola çıkmalı önce.
Sözlükler (öykü için) bir olayın sözlü ya
da yazılı anlatımı (der).
da yazılı anlatımı (der).
Bunların önce bir mesel, bir kıssa
biçeminde dile getirildiğini görürüz.
biçeminde dile getirildiğini görürüz.
Öğretisel olan (…) öyküleme (…) ikinci
plandadır,
plandadır,
Anlatılan olay/sonuçtur önemli olan.
Öykü / bir araç,
E. T. A. Hoffmann anlatıya (…) düş/gerçek
ikilemiyle birlikte, anlatıcı-beni, yaşam/izler çevre ilişkisini getirir.
ikilemiyle birlikte, anlatıcı-beni, yaşam/izler çevre ilişkisini getirir.
Poe / giriş > gelişme > sonuç
İlk kez onun öykülerinde görürüz. Olay ve
atmosferi öykünün odağı konumuna getirir.
atmosferi öykünün odağı konumuna getirir.
1930’lardan sonrası, öykücülüğümüzün
dönüşüm/değişim çizgisi asıl buradadır.
dönüşüm/değişim çizgisi asıl buradadır.
Hiç kimse birbirini okumuyor. Herkes o
başkasının, ötekinin öyküsüne sağır. (Mario Levi)
başkasının, ötekinin öyküsüne sağır. (Mario Levi)
Öykü anlatılanla anlatanın söylemsel
birliğinin özüdür.
birliğinin özüdür.
Öykücü yaşadığı dönemin anın izlerini taşır
yazdıklarına.
yazdıklarına.
Anlattığı öyküdür önemli olan.
50’li öykü kuşağı,
Sartre ve Camus’nun estirdiği varoluşçuluk
havasını ilk bizler soluduk (Orhan Duru anlatıyor, Demir Özlü ve Ferit Edgü’yü
kastederek).
havasını ilk bizler soluduk (Orhan Duru anlatıyor, Demir Özlü ve Ferit Edgü’yü
kastederek).
(Jale Sancak) Sait Faik’i en iyi
dostlarımdan biri sayarım.
dostlarımdan biri sayarım.
Öykü, anların dili…
Öykü, kişi-olay anlatımı üzerine kurulur.
Kısa öykü, olaydan çok duruma yönelmekte,
bu yönelişte ayrıntı üzerinde durmaktadır. Egemen olan dış aksiyom değil iç
gerilimdir.
bu yönelişte ayrıntı üzerinde durmaktadır. Egemen olan dış aksiyom değil iç
gerilimdir.
Kahraman, geçmişten gelen imgelerle –bu
imgeler onun varlık nedenini oluşturuyor- şimdinin imgelerini birleştirerek
durumu kuruyor. Ardından o duruma karşı direnç gösteriyor.
imgeler onun varlık nedenini oluşturuyor- şimdinin imgelerini birleştirerek
durumu kuruyor. Ardından o duruma karşı direnç gösteriyor.
Gerçeğin kendisi öykü değildir.
Öykü, yaşam gerçeğini bütünüyle anlatmaz.
Anlar, durumlar, olaylar, kesitlerdir öykü anlatısının kurmaca gerçekliğinin
biçimleri.
Anlar, durumlar, olaylar, kesitlerdir öykü anlatısının kurmaca gerçekliğinin
biçimleri.
Burada yazarın imgelemi, kurmaca dünyası
öne çıkar.
öne çıkar.
Artık pervasızca yaşadığım yaşamı en ince
ayrıntısına dek değerlendirmeliyim. Kimseyle paylaşılacak tek bir saniyem bile
yok.
ayrıntısına dek değerlendirmeliyim. Kimseyle paylaşılacak tek bir saniyem bile
yok.
(Nazlı Eray) kendi yazdıklarım bana hiç
fantastik gelmez, normal şeylerdir onlar.
fantastik gelmez, normal şeylerdir onlar.
İnsan, gömüldüğü, başka yere gidemediği
için yazar.
için yazar.
Öykü, uzun soluklu bir şiir…
Bazen bir dizeden yola çıkıyor,
Yüreği yakalamak…
Anlattığım şey (Ayla Kutlu) bittikten sonra
da, yankılanarak bellekte kalmak istiyorum.
da, yankılanarak bellekte kalmak istiyorum.
Yaşananı yazmak… bu, tembelliktir.
Yazmak eylemi anlama, anlatma ve anlatılana
dayanır.
dayanır.
(Ayşe Kilimci) insanlar, yazıldıklarında,
benim tanıdığım kişi olmaktan çıkıyor, kendisi oluyor.
benim tanıdığım kişi olmaktan çıkıyor, kendisi oluyor.
Edebiyatta psiko-sosyal incelemeler
dersinde benim Varlık’ta çıkan bir öykümü tartışıyordu sınıf, ben el kaldırıp
yazarı şunu demek istemiş dedim. Öğretmen yanlış dedi. Bu ilk komik öykümdür
benim için.
dersinde benim Varlık’ta çıkan bir öykümü tartışıyordu sınıf, ben el kaldırıp
yazarı şunu demek istemiş dedim. Öğretmen yanlış dedi. Bu ilk komik öykümdür
benim için.
Öykü kahramanları yaratıldıkları zaman
değil de akla ilk düştükleri an gerçek oluyorlar.
değil de akla ilk düştükleri an gerçek oluyorlar.
Öykü,
Anlatım örgüsü kısa, etki ve yoğunluğu
uzundur.
uzundur.
Öyküdeki anlamsal boyut, izleklerin nasıl /
niçin verildiğine bağlı olarak ortaya çıkar.
niçin verildiğine bağlı olarak ortaya çıkar.
İzlek, öyküde anlatılmak istenilen kurgusal
özdür.
özdür.
(Erendiz Atasü) ilk öykülerim yazınsal bir
iddia taşımaz.
iddia taşımaz.
Çoğu öykülerim karamsardır ve hüzün benim
itici gücümdür.
itici gücümdür.
Görme,
şekillendirme, resmetme
şekillendirme, resmetme
Öykünün/metnin anlam katmanlarını oluşturan
öğeler:
öğeler:
Konu / olay / kişi / zaman / yer-çerçeve /
izlek (tema)
izlek (tema)
Anlatım düzlemini belirleyen gereçler:
Anlatım tutumu / söz dizimi / öyküleme /
olay örgüsü / betimleme / eylemsellik
olay örgüsü / betimleme / eylemsellik
Öykülemek / eylemden söze, sözden yazıya
geçiştir.
geçiştir.
Her şey sonuca doğru yönelir.
(Adnan Özyalçıner) Ben bir kent
öykücüsüyüm.
öykücüsüyüm.
Benim öykülerimde kentte yaşayan insanlar
anlatıldığı kadar kentin kendisi de anlatılır.
anlatıldığı kadar kentin kendisi de anlatılır.
Belli bir etkiyi verebilmek için mümkün
olan en az sayıda hareket yapılır, işte buna kararında kalma denir.
olan en az sayıda hareket yapılır, işte buna kararında kalma denir.
Tabiat tasvirlerinde güzellik ancak
sadelikle elde edilebilir.
sadelikle elde edilebilir.
Kuram/eylem birliği öykü eleştirisinin
oluşmasını kaçınılmaz kılar.
oluşmasını kaçınılmaz kılar.
Romanla öykünün kurmaca yapıları farklıdır.
Benzer yöntemlerle her iki türe yaklaşamayız.
Benzer yöntemlerle her iki türe yaklaşamayız.
İnsan yaşamı, sonsuz çoklukta küçük
öykülerle tamamlanmaktadır.
öykülerle tamamlanmaktadır.
—
Varlık Yayınları
1999