Ferhat Kimdir, -Aşk Hikayesi Kahramanı- Hakkında Bilgi

Divan edebiyatı ile Türk halk edebiyatında meşhur bir aşk hikâyesinin kahramanı.

İlk defa Nizâmî-i Gencevî’nin Hüsrev ü Şîrîn adlı mesnevisinde yer almıştır. Burada, Şîrin’e karşı olan aşkı dolayısıy­la onu elde etmeye çalışan İran Hüküm­darı Hüsrev’in kendisini ortadan kaldır­mak istediği rakibi durumundadır. Nizâmî’den itibaren bu aşk hikâyesini işle­yen eserlerde Ferhad daima su yollan yapmakla ünlü bir mühendis-mimar ve­ya ressam hüviyetindedir. Hüsrev ile Şîrin’den farklı olarak Ferhad’ın tarihî ve gerçek kişiliği meçhuldür. Milliyeti ve mensup olduğu sosyal tabaka çeşitli mesnevi müelliflerince farklı gösterilen Ferhad’ın esas vasfı sevdiği Şîrin”in aşkı ile dağları delmesidir.(Daha Geniş Bilgi İçin Bk. Hüsrev Ve Şîrin)

Ferhad başlı başına bir mazmun teş­kil ettiği divan şiirinde, sevgilisine ka­vuşma uğrunda gerçekleşmesi imkân­sız görünen İşleri göze alan, fakat aşkı­nın derin ıstırabı içinde vuslata eremeden ölen âşığın sembolü olmuştur. İsmi. sevgilisi Şîrin’in yanı sıra çok defa eski edebiyatın büyük aşk hikâyelerinin Mec­nun ve Vâmık gibi meşhur kahramanla­rı ile olduğu kadar Hüsrev ü Şîrîn mes­nevisinin diğer şahıslan ile birlikte te­nasüp sanatı yapılarak zikredilir. Şîrin, Hüsrev, Bîsütun dağı ve mesnevideki şebdîz ile gülgün adlı atlarla birlikte anılan Ferhad tenasüp sanatından başka aynı çerçeve içinde telmih, tevriye, irsâl-i me­sel sanatlarına da konu olur.

Onunla beraber ele alınan bir diğer unsur da lâledir. Lâle, Bîsütun’da Fer-had’ın dökülen kanı veya tutuşmuş ate­şi şeklinde tasavvur edilir. Bfsütun ile de hep Ferhad kastedilir. Bîsütun da­ğından bahsedilmesi Ferhad’ın onu yarmak yolunda giriştiği macera dolayısıyladır. “Bîsütûn-ı mihnet, Bîsütûn-ı derd, kûh-i gam, kûhsâr, kayabaşı, derbend-i mihnet” sözleri bu münasebeti ifade eder. Ferhad’ın dağı delmek için kullan­dığı külünk de (kazma) onun macerasıyla ilgili olarak yapılagelen tenasüp ve tel­mih sanatlarının diğer bir unsurudur. Şî­rin’in bulunduğu yere uzaktaki otlaklar­da mevcut sürülerinden süt akıtmak için açtığı kanal sebebiyle “bennâyı çeşme-i şîr”. Şîrin’e kavuşabilmek emeliyle Bîsütun dağını yarıp delmesi yönünden de “kûn-ken” diye anılır.

Ferhad bundan başka, kahramanı ol­duğu halk hikâyesinin çeşitli motifleriy­le halk şiirinde söz konusu edildiği gibi çağdaş sanat ve edebiyatımızda da bir ilham kaynağı olmaya devam etmekte­dir.(Bk. Ferhad Ve Şirin)

TDV İslâm Ansiklopedisi