Din ve Toplum

FEODALİZM VE DİN

Feodalizmden Kapitalizme Dinin Ekonomik İşlevi

FEODALİZM VE DİN

Feodalizmin ortaya çıkışını ve dinin feodal dönemdeki rolünü de­ğerlendirebilmek.

Feodalizmden kapitalizme giden uzun tarihsel bir dönemde dinin toplumsal ve ekonomik olarak nasıl bir fonksiyon yüklendiğini anlayabilmek için öncelikle fe­odalizmi hem kavramsal ve hem de tarihsel olarak konumlandırmak elzemdir. Fe­odalizmin kavramsal olarak önemi, onun belirli bir tarihsel dilimdeki toplumsal ya­pıları ne kadar kapsayabildiği ile ilgili uzun yıllar süren bir tartışmaya konu olma­sı nedeniyledir. Kimileri feodalizm kavramının Orta Çağlar’da öncelikle Batı’da ha­kim olan hem dikey, hiyerarşik düzeni ve hem de yatay, sosyoekonomik, kültürel ve hatta dini ilişkileri yeterince kapsayan yararlı bir “kurgu” olup olmadığı konu­sunda hayli kuşkulu iken kimileri de en azından sosyolojinin bize sağladığı imkân­larla bakıldığında “feodalizm”in Orta Çağlara dair bütüncül bir “toplum” fikri sun­duğunu ve dolayısıyla bu “toplum”un kendi içindeki devinimlerini, değişim ve dö­nüşümünü anlamak için hayli faydalı bir “kavram” olduğunu ileri sürmektedir.

Tarihsel olarak ise “feodalizm”in önemi, onun Batı’daki teşekkülü dışında fark­lı toplumlara veya dönemlere uygulanıp uygulanmayacağı ile alakalıdır. Bir kav­ram olarak “feodalizm”in kapsadığı coğrafi mekân ve bu mekânda teşekkül eden ilişkiler ağının geçerli olduğu zaman dilimi, öncelikle Avrupa toplumlarının tarihin bir evresindeki yapılarıyla alakalıdır. Dolayısıyla bu kavramın farklı tarihsel dö­nemlere ve farklı toplum ya da kültürlere ne derecede uygulanabileceği konusu, bir neticeye ulaşamamış bir mesele olarak kalmıştır. Yani, “feodalizm” kavramının tikel ve yerel bir uygulama alanına mı sahip bulunduğu, yoksa evrensel ve bütün toplumlara şamil bir geçerliliği mi olduğu sorusu, hâlâ çözümlenememiştir. Bu ne­denle, bu konudaki tercihler, bir bilim olarak tarihin ya da sosyolojinin sunduğu verilerden çok ideolojik tavırlara göre şekillenmektedir.

Bu anlamda, “feodalizm”in Batı’nın kendine has bir özgünlüğü bulunduğunu savunanların başvurdukları ilk kavramsal ve tarihsel yapı olmasına da dikkat çek­mek gerekmektedir. “Feodalizm” Batı ve dünyanın geri kalanı diye yapılan ayrımın tarihsel olarak tebarüz ettiği ilk alandır. Batı’nın en azından bir “zihniyet” olarak te­şekkülünde Antik Yunan döneminde ortaya çıkan “felsefe” veya “demokrasi” gibi kavramlar, tarihsel olarak önde gelmiş gibi görünmesine rağmen, Antik Yunan bir

 

“toplumsal yapı” olarak değil, bu fikirlerin ortaya çıkışını sağlayan bir “başlangıç” dönemi olarak değerlendirilmektedir. Oysa “feodal dönem”, “toplumsal yapı” ola­rak Batı’yı diğerlerinden ayıran bir husus olarak sunulmaktadır.