FEDERASYON
FEDERASYON
Eyalet, kanton ve
benzen devletlerin bir tek devlet halinde birleşerek örgütlenmeleriyle oluşan
idarî birimi, egemenliklerini merkezi bir hükümetle paylaşmış yönetimlerden
oluşmuş siyasal topluluk. Federasyon, bir devlet örgütlenme biçimi olup
federasyonu oluşturan devletlerin her birine “federe devlet”, ortak
devlete de “Federal devlet” denmektedir. Federasyonu oluşturan birden
çok eyalet veya siyasal birim, kendi varlığını koruyarak egemenliğin önemli
bir kısmını merkezî hükümete kendi rızaları İle devretmektedirler. Bir
federasyon İçerisinde yer alan gerçek ve tüzel kişiler, bir yandan kendi
federe devletlerinin, diğer yandan da merkezî hükümetin egemenliği altında
bulunurlar ve hem federe devletin, hem de federal devletin yasaları altında
faaliyet gösterirler. Federe devletlerle federal devletin egemenlik alanları,
üyeler arasındaki görüşmeler ve rızalarla belirlenir. Federe devletlerin
kendi iç ilişkilerini düzenleyen anayasaları ve bu anayasaların uygulanışını
gösteren kanunları çıkaracak organları bulunmaktadır. Bunun yanında federal
devletin anayasası, federe devletlerin tüm yasalarının üzerinde bir değere
sahiptir.
Federasyonun
kurulmasında egemenliğin merkezinin hükümet ile federe hükümetler arasında
paylaşılması meselesi, en önemli konu olmaktadır. Genellikle savaş ilanı, para
basma, dış siyaset, dış ticaret gibi temel kollck-tif konular merkezî hükümete
bırakılırken, yerel nitelikli işlerin federe hükümetlere bırakılması,
hizmetin daha kolay ve etkin şekilde yapılabilmesi, yerel konularda yöre
halkının aktif şekilde iştirakinin sağlanması için gereklidir. Federal
hükümet ile federe hükümetler arasında egemenliğin ve önemli kamu işlerinin
paylaşılması, ancak yazılı anayasalar ile olabilir. Federal anayasaya lers
düşen yasaların federe devletler tarafından yapılması söz konusu olmadığından
federe devletlerin ilgili organları tarafından çıkarılacak yasaların, federal
anayasaya uygunluğunu denetleyecek bir anayasa mahkemesinin bulunması adeta
zorunludur. Federalizmin en iyi örneğini veren ABD’dcki en etkin ve saygın
kurumlardan biri olan Federal Anayasa Mahkemesi, federe yasaların federe devlet
anayasasına, federe yasaların federal anayasaya ve federal yasaların federal
anayasaya olmak üzere üç alanda uygunluğu denetleme yetkisi vardır.
Federasyonun oluşması
ya bir bütünleşme ya da ayrılma neticesinde gerçekleşir. Daha önce birbirinden
ayrı ve bağımsız birer siyasal kişilik olarak yaşayan egemen devletlerin çeşitli
nedenlerle yakınlaşmaları sonucunda bir federasyon kurulabilir. ABD’nin ve
İsviçre’nin kurulması bu şekilde olmuştur. İçeride ve
dışarıda egemen o!an
devletler, birbirine yaklaştıklarında özellikle dışarıya yönelik bazı yetkilerin
kullanılmasını ortak bir otoriteye bırakabilirler. Ne tür konulann ortak bir
üstün organa bırakıldığı federal anayasada belirtilmektedir. Bağımsız ve
egemen devletleri bazı yetkilerini üstün bir organa (federal hükümet) bırakmaya
mecbur eden çeşitli nedenler olabilir. Askerî tehdit, geniş bir ekonomik pazar
yaratma, kargaşalıkları giderme, ortak bir kültür ve medeniyet etrafında
toplanma gibi faktörlerin etkİti olduğu gözlenmektedir. Bir federasyon
oluşturma yönünde önemli merhaleler kaleden Avrupa Topluluğu (Ortak Pazar),
ABD’ye bağlılığı azaltmak, kaynaklan daha verimli kullanmak, üretimi artırmak,
teknolojik gelişmeleri hızlandırmak, dış tehditlere karşı ortaklaşa karşı
koymak ve ortak bir kültür etrafında bütünleşmek gibi değişik faktörlerin
etkisi altında gelişmektedir. Federasyonların doğuşunda merkezî tek yapılı
devletlerin çöküşü ve bu devletlerin sınırlan içinde bulunan etnik ve kültürel
bakımdan farklı bazı birimlerin belli bir özerklik kazanarak aynlmala-n da
etkili olmaktadır. SSCB’nİn kuruluşu merkezî nitelikli Çarlık Rusyası’nın
çökmesi, farklı etnik ve kültür özellikleri bulunan birimlerin özerklik
kazanmalan ve bunlann federal bir yapıda onbeş ayrı cumhuriyet şeklinde örgütlenmeleri
ile kurulmuştur.
Bir federasyonun
kurulmasında kültürel ve coğrafî şartlar rol oynamaktadır. Farklı kültür ve
medeniyet dünyalanna mensup siyasal birimlerin (eyalet, kanton, devlet) bir
araya gelmeleri ve egemenliklerinden bîr kısmını ortak bir organa devretmeleri
genelde mümkün görülmemektedir. Coğrafî bakımdan birbirinden uzak, farklı
yerlerde ve kıtalarda bulunan siyasal birimlerin de federasyon oluşturmaları
uzak bir ihtimaldir.
Bir fedarasyonun en
önemli Özellikleri şu şekilde özetlenebilir: Yazılı bir anayasanın, bulunması,
merkeziyetçi olmayan bir sayasal yapı, birliğin korunması yönünde etken olan
öğelerin varlığı, merkeziyetçi olmayan yapının devamını sağlayacak kurumların
geliştirilmiş olması ve federalizmin devamını sağlayacak te-
mel öğelerin yerleşmiş
olması.
Federasyondan farklı
bir örgütlenme biçimi olan Konfederasyon içişleri ile ilgili özerkliklerini ve
dışişleri ile ilgili bağımsızlıklarını koruyarak ayrı ayrı kişilikler halinde
hareket eden ve bu hareketlerdeki özgürlükleri ancak aralarındaki sözleşme
hükümleriyle sınırlayan devletlerin meydana getirdikleri siyasal topluluğu
İfade etmektedir. Konfederasyon, üye devletler arasında aktedilen bir
antlaşmaya dayanmakta ve yine üye devletlerin istekleriyle değişebilmektedir.
En önemli özelliği üye devletlerin egemenliklerini korumaları ve hükümeti
savunma ve dış ilişkileri idare etmek için kurulmuş olmasıdır. Bazı
yetkilerini ortak ve merkezîbir iktidara devreden bağımsız devletlerin bir
birliği olan konfederasyonlar, bağımsız gelirlere ve kararları uygulatacak
organlara sahip olmadıklarından tarihte uzun ömürlü olamamışlardır.
Tarihte çeşitli
federasyonlar kurulmuştur. Amerika’da on üç İngiliz kolonisinin federasyonu
uzun ömürlü olmamış ve 1789’da, bu günkü federal nitelikli ABD kurulmuştur.
1867’de Kanada ve İsviçre birer federasyon halinde doğmuştur. Avustralya
1900’da, Güney Afrika ise 1910’da federal birer devlet olarak ortaya
çıkmışlardır. Meksika, Brezilya, SSCB, Federal Almanya, Hindistan, Yugoslavya,
Nijerya, Malezya ve Tanganika’da birer federasyondurlar.
Davut DURSUN
Bk. Anayasa; Devlet;
Egemenlik; Kotıfede/tts-yon; Hükümet.