FARKLILAŞMA

 

Sosyolojide uzun bir
geçmişi olan farklılaş­ma kavramı başlıca toplumsal değişme teori­lerinde kullanılır.
Terim, toplumsal etkinlik­ler vasıtasıyla bir toplumsal kurumun farklı
kurumlara bölündüğü bir sürece atıfta bulu­nur. Farklılaşma topluma daha büyük
bir hete-rojenlik vererek bir toplumun parçalarının gi­derek uzmanlaşmasını
dile getirir. Örneğin, ai le geleneksel toplum kırda kendi kendini üre-lici,
ekonomik ve eğilimle ilgili işlevlere sahip-ken, modern toplumlarda uzmanlaşan
iş ve eğitim kurumlan ailenin dışında gelişmişler­dir.

Klasik ondokuzuncu
yüzyıl sosyolojisine gö­re farklılaşma, toplumsal değişimin analizin­de ve
sanayi ve sanayi-öncesi toplumların kar­şılaştırılmasında önemli bir kavramdı.
Çoğu durumda toplum İle biyolojik organizma ara­sında açıkça bir benzetmeye
gidilmiştir. Sözge­limi H.Spencer’e göre farklılaşma hem biyolo­jik, lıcm de
toplumsal kümelerin büyüklüğün­deki artışla zorunlu olarak beraber gelişir. Bi­rimler
büyüdükçe, eğer birim yaşamak istiyor­sa, yapıların farklılaşması gerekir.
Parçaların artan uzmanlaşması ile birlikte, daha büyük bir dayanışma ve
bütünleşme zorunluluğu or­taya çıkar.

Çağdaş analizler
farklılaşmayı toplumsal de­ğişmeye dair işlevselci ve evrimci teorilere
bağlamak sureliyle klasik konuları sürdürdü­ler. Sözgelimi T.Barsons, toplumsal
evrimin basitten ilerleyerek daha karmaşık formlara doğru değişme ve
farklılaşma yoluyla meyda­na geldiğini öne sürer. O toplumsal sistemle­rin her
birinin diğer alt-sİstcmlerİ içeren çeşit­li çevrelere göre belirli işlevler
kazanan alt-sis-temlere ayrıştığını (farklılaştığını) Öne sürer. Bu süreç, her
biri kendi özel yapı ve işlevine sahip, tümü ise, adapte kapasitesinin genel ar­tışına
yönelmiş geniş bir alt-sistcmler alanı üreterek zaman boyunca sürer gider.

Farklılaşma kavramının
deneysel kullanımı­na güzel bir örnek N.Smelscn tarafından veril­miştir. O,
XIX. yüzyıl sanayileşmesini değişen ekonomiyle ilişkisi içinde aile yapısının
farklı­laşmasına dayanak çözümlemeye çalışır. Mev­cut bir yapının, fiilî olarak
daha farklılaşmış bir yapıya yol açan rahatsızlığı doğdurduğu müteselsil
değişimler sözkonusudur. Farklılaş­ma ve iş bölümü kavramları arasında bazı ben­zerlikler
vardır. Ancak iş bolümü başlıca, eko­nomik alan içindeki görevlerin
uzmanlaşması üzerinde yoğunlaşır. Farklılaşma ise, toplum­sal değişim
teorilerinde bir kavram olarak de­ğil, toplum içindeki çeşitli grupların
birbirin­den ayrışmasına; statü ve servet hiyerarşisi içe­risinde
tabakalaşmasına işaret etmek üzere

de kullanılmaktadır.

(SBA)

Bk. Ev/im Teorisi, İş
Bölümü; Ofganisizm; Sos­yal Değişme.