EVLİLİK
EVLİLİK
Evli olma hali ya da
toplumsalkurallarve yasaların öngördüğü şekilde, kürşı cinsten en az İki
kişinin yaşantılarını birleştirdikleri ilişkiler bütününe genel olarak evlilik
adı verilmektedir.
Evlilik, toplumdan
topluma şekil itibariyle farklılıklar gösteren evlenme (nikah) töreninin
tamamlanmasıyla başlar ve böylece hukuki ve toplumsal açıdan geçerli sayılan
ve doğacak çocuklara belli bir statü sağlayan birlik oluşmuş olur.
Tarih boyunca evlenme
kurumunu düzenlememiş olan toplum yoktur. Bütün toplumlarda, evliliğin
geçerli sayılabilmesİnİ sağlayan ve eşlerin hak ve yükümlülüklerini belirleyen
kanunlar, kurallar, gelenekler yahut inançlar vardır. Yalnız toplumlar
arasında şekil ve sorumluluk itibariyle farklılıklar söz konusudur.
Toplumlarda başlıca evlenme biçimleri, tek kadınla evlilik (monogami) ve çok
kadınla evlilik (poligami) olarak kendini göstermekledir. Bir kadının birden
fazla erkekle evlenmesi, çok az rastlanan bir durumdur.
Çok kadınla evlenme,
eskiden beri çeşitli toplumlarda özellikle doğu toplumlarında görülen, kanunen
ve dînen de geçerli olan bir uygulama idi. Kadim Hindularda bunun bir sınırı
olmadığı gibi, Midyalılar, Babillilcr, Asurlu-larvc eski İran’da da uygulama bu
şekilde devam etmiştir. Ayrıca Avrupa ile Balı Asya’nın çeşitli yörelerinde,
Lidyalılarda. Atina ve İs-partılalarda çok kadınla evlilik söz konusuydu.
Ispartahlarda kadınların da birden çok erkekle evlenme haklan vardı.
islam dininin ortaya
çıktığı zamanki cahiliy-ye devri araplanna bakıldığında, onlarda da çok kadınla
evliliğin devam ettiği ve bu konuda bir sınırlamanın olmadığı görülüyor.
İslamiyet bunu sınırlandırmış ve bir erkeğin, aralarında eşitlik gözetmek
şartıyla en fazla dört ka-dmlu evlenebileceğini, adaletli davranaınaya-caklann
bir kadınla yetinmeleri gerektiğini hükme bağlamıdır (Nisa, 3). Bu hükmün,
özellikle savaş sonrası toplumlarda ürkek nüfusunun kadınlara oranla oldukça
azalacağı düşünülürse, denge sağlama ve kadınların ah-lak dı§ı yollara düşmeden
insana yaraşır bir h;ı-yat sürebilmesi açısından önemli olduğu İfade edilmekledir.
Bugün bazı müslüman
toplumlarda bir erkeğin dört kadına kadar evlenebilmesi sistemi azalarak devam
etmekte ise de, çoğu toplumlarda tek kadınla evlilik hüküm sürmekte ve bu
sistem gittikçe yaygınlaşmaktadır.
Evlilik kurumunun
tarihsel gelişimi içerisinde dıştan evlenme (egzogami) ve içten evlenme
(endogami) gibi farklı uygulamaların olduğu görülmektedir. Dıştan evlenme,
kendi akraba gruplarının dışında kalan gruplardan kız alıp vermeyi
gerektirirken, içten evlenmede kendi topluluğunun üyesiyle evlenmek şarııır.
Örneğin, bazı sosyologlarca (Durkheim gibi) en eski topluluk olarak kabul
edilen Klanlarda dıştan evlenme vardır. Aynı Klan üyesi olanların
birbirleriyle evlenmeleri yasaktı. İçten evlenme ise özellikle Hindistan’daki
kası sisteminin belirgin özelliğidir.
İslam dinine göre
Müslüman erkekler, müşrik (Allah’a ortak koşan) kadınlar hariç Hıristiyan ve
Yahudi kadınlarıyla evlenebilir. Fakat müslüman bir kadın müslüman olmayan bir
erkekle evlenemez (Bakara, 221).
Bazı dinlerde din görevlilerinin
evlenmelerine izin verilme/. Örneğin, Hıristiyanlık’la rahip ve rahibelerin
evlenmeleri yasaktır.
Evlilikte eşlerin
birbirlerine sadakat göstermesi ve yardım etmesi esastır. Evliliğin sona
ermesi, karı-koca arasındaki nikah akdinin ortadan kalkması ve evlilik bağının
kopmasıyta olur. Bunun esasları her toplumun kendi yasalarıyla yahut gelenek
ve inançlarıyla belirlenmiştir.
Evlilik olgusuna bütün
kültürlerde rastlanması ve ona oldukça önem verilmesi, evliliğin birden çok
fonksiyon ifa etmesinden kaynaklanmaktadır. Bunların başında soy çizgisinin
belirlenmesi ve cinsel hayatın düzenlenmesi gelir. Ayrıca çocukların bakımı,
eşler arasında iş bölümü ite beraber toplumsallaşmanın sağlanması, evlilik
kurumunun önemini ururnıa-tadır.
Hüseyin PEKER Bk.
Poligami; Aile; Akrabalık; Klan.