33Sosyoloji Sözlüğü

EVLİLİK

 

EVLİLİK

 

Evli olma hali ya da
toplumsalkurallarve ya­saların öngördüğü şekilde, kürşı cinsten en az İki
kişinin yaşantılarını birleştirdikleri ilişkiler bütününe genel olarak evlilik
adı verilmekte­dir.

Evlilik, toplumdan
topluma şekil itibariyle farklılıklar gösteren evlenme (nikah) töreni­nin
tamamlanmasıyla başlar ve böylece huku­ki ve toplumsal açıdan geçerli sayılan
ve doğa­cak çocuklara belli bir statü sağlayan birlik oluşmuş olur.

Tarih boyunca evlenme
kurumunu düzenle­memiş olan toplum yoktur. Bütün toplumlar­da, evliliğin
geçerli sayılabilmesİnİ sağlayan ve eşlerin hak ve yükümlülüklerini belirleyen
ka­nunlar, kurallar, gelenekler yahut inançlar var­dır. Yalnız toplumlar
arasında şekil ve sorum­luluk itibariyle farklılıklar söz konusudur.
Toplumlarda başlıca evlenme biçimleri, tek kadınla evlilik (monogami) ve çok
kadınla ev­lilik (poligami) olarak kendini göstermekle­dir. Bir kadının birden
fazla erkekle evlenme­si, çok az rastlanan bir durumdur.

Çok kadınla evlenme,
eskiden beri çeşitli toplumlarda özellikle doğu toplumlarında gö­rülen, kanunen
ve dînen de geçerli olan bir uy­gulama idi. Kadim Hindularda bunun bir sını­rı
olmadığı gibi, Midyalılar, Babillilcr, Asurlu-larvc eski İran’da da uygulama bu
şekilde de­vam etmiştir. Ayrıca Avrupa ile Balı Asya’nın çeşitli yörelerinde,
Lidyalılarda. Atina ve İs-partılalarda çok kadınla evlilik söz konusuy­du.
Ispartahlarda kadınların da birden çok er­kekle evlenme haklan vardı.

islam dininin ortaya
çıktığı zamanki cahiliy-ye devri araplanna bakıldığında, onlarda da çok kadınla
evliliğin devam ettiği ve bu konu­da bir sınırlamanın olmadığı görülüyor.
İslami­yet bunu sınırlandırmış ve bir erkeğin, arala­rında eşitlik gözetmek
şartıyla en fazla dört ka-dmlu evlenebileceğini, adaletli davranaınaya-caklann
bir kadınla yetinmeleri gerektiğini hükme bağlamıdır (Nisa, 3). Bu hükmün,
özellikle savaş sonrası toplumlarda ürkek nü­fusunun kadınlara oranla oldukça
azalacağı düşünülürse, denge sağlama ve kadınların ah-lak dı§ı yollara düşmeden
insana yaraşır bir h;ı-yat sürebilmesi açısından önemli olduğu İfade edilmekledir.

Bugün bazı müslüman
toplumlarda bir erke­ğin dört kadına kadar evlenebilmesi sistemi azalarak devam
etmekte ise de, çoğu toplum­larda tek kadınla evlilik hüküm sürmekte ve bu
sistem gittikçe yaygınlaşmaktadır.

Evlilik kurumunun
tarihsel gelişimi içerisin­de dıştan evlenme (egzogami) ve içten evlen­me
(endogami) gibi farklı uygulamaların oldu­ğu görülmektedir. Dıştan evlenme,
kendi ak­raba gruplarının dışında kalan gruplardan kız alıp vermeyi
gerektirirken, içten evlenmede kendi topluluğunun üyesiyle evlenmek şarııır.
Örneğin, bazı sosyologlarca (Durkheim gibi) en eski topluluk olarak kabul
edilen Klanlar­da dıştan evlenme vardır. Aynı Klan üyesi olanların
birbirleriyle evlenmeleri yasaktı. İç­ten evlenme ise özellikle Hindistan’daki
kası sisteminin belirgin özelliğidir.

İslam dinine göre
Müslüman erkekler, müş­rik (Allah’a ortak koşan) kadınlar hariç Hıris­tiyan ve
Yahudi kadınlarıyla evlenebilir. Fa­kat müslüman bir kadın müslüman olmayan bir
erkekle evlenemez (Bakara, 221).

Bazı dinlerde din görevlilerinin
evlenmeleri­ne izin verilme/. Örneğin, Hıristiyanlık’la ra­hip ve rahibelerin
evlenmeleri yasaktır.

Evlilikte eşlerin
birbirlerine sadakat göster­mesi ve yardım etmesi esastır. Evliliğin sona
ermesi, karı-koca arasındaki nikah akdinin or­tadan kalkması ve evlilik bağının
kopmasıyta olur. Bunun esasları her toplumun kendi yasa­larıyla yahut gelenek
ve inançlarıyla belirlen­miştir.

Evlilik olgusuna bütün
kültürlerde rastlan­ması ve ona oldukça önem verilmesi, evliliğin birden çok
fonksiyon ifa etmesinden kaynak­lanmaktadır. Bunların başında soy çizgisinin
belirlenmesi ve cinsel hayatın düzenlenmesi gelir. Ayrıca çocukların bakımı,
eşler arasında iş bölümü ite beraber toplumsallaşmanın sağ­lanması, evlilik
kurumunun önemini ururnıa-tadır.

Hüseyin PEKER Bk.
Poligami; Aile; Akrabalık; Klan.