Eugene Wigner Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

WIGNER, Eugene Paul (1902 – 1 Ocak 1995)

Macar asıllı ABD’li fizikçi. Kuvantum mekaniğini grup kuramı ve bakışım ilkeleri çerçevesinde geliştirmiş, çekirdek parçacıkları arasındaki etkileşime açıklık getirmiştir.

17 Kasım 1902’de Budapeşte’de doğdu. 1925’te Berlin’deki Technische Hochschule’den kimya mühendisliği dalında doktora derecesini alıp, aynı kuruluşta asistan ve öğretim görevlisi olarak çalıştıktan sonra, 1930’da ABD’ye giderek Princeton Üniversitesi’nde öğretim üyesi oldu. 1938’de aynı üniversitede profesörlüğe getirildi ve bu görevi 1971’de emekliye ayrılıncaya değin sürdürdü. Ayrıca, 1942-1945 arası Manhattan Projesi çerçevesinde Chicago Üniversitesi Metalürji Laboratuvarı’nda görev alarak, ilk nükleer reaktörün yapımında Fermi ile birlikte çalışan ve bu laboratuvarda yürütülen Plütonyum Projesi’ndeki çalışmalarıyla atom bombasının yapımında çok önemli rol oynayan Wigner, ABD Atom Enerjisi Komisyonu’nun Fermi (1958) ve Barış İçin Atom (1960) ödüllerini almış, atom çekirdeği parçacıkları arasındaki iletişimin ilkelerini belirlemesi nedeniyle 1963’te Nobel Fizik Ödülü’nü Jensen ve Mayer ile bölüşmüştür.

Wigner’in çağdaş fiziğe katkıda bulunmadığı alan hemen hemen yok gibidir. Matematikteki grup kuramım kuvantum mekaniğine ilk kez uygulayan ve bunun ilkelerini geliştiren Wigner’dir. Grup kuramı yardımıyla atomların yapısındaki kimi özellikleri ortaya çıkaran Wigner’in, aynı kuramı çekirdeklerin enerji düzeylerine uygulayarak kükürtün yeni bir izotopu bulunması gerektiğini öne süren varsayımı, sonradan bu izotopun bulunmasıyla doğrulanmıştı. Ayrıca, fiziğe ilk kez Pierre Curie’nin kazandırdığı bakışım ilkelerinin ve bunların yol açtığı “değişmez-likler”in en önemlilerinden olan sağ-sol bakışımı ve paritenin korunumu kavramlarıyla zaman tersinmesini kesin bir formüle oturtan Wigner, nötron ve proton gibi çekirdek parçacıkları (nükleonlar) arasındaki etkileşmenin elektrik yüküyle ilgili olmadığını, bu parçacıklar arasında çok kısa erimli “çekirdek kuvvetleri”nin bulunması gerektiğini öne sürerek çekirdekteki etkileşimlerin niteliğine açıklık getiren ilk fizikçi oldu. Çekirdeğin nötron kapmasının kuramını 1936’de geliştiren Vigner’in bu katkısı, nükleer reaktörlerin tasarım ve yapımında önemli rol oynadı. Nükleer reaktörlerin çalışma ilkeleri konusundaki katkılarıyla da Wigner, günümüzün önemli bir teknolojisi olan reaktör fiziğinin kurucularından biri olarak kabul edilmektedir.

• YAPITLAR (başlıca): Gruppentheorie und ihre Anwen-dung anf die Quantenmechanik der Atomspektren, 1931, (“Grup Kuramı ve Atom Tayfının Kuvantum Mekaniğine Uygulanması”); Nuclear Structure (L. Eisenbaud ile), 1958, (“Çekirdek Yapısı”); The Pysical Theory of Neutron Chain Reactors (A.M. Weinberg ile), 1958, (“Zincirleme Nötron Tepkimelerinin Fiziksel Kuramı”).

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi