Epikürcülük Nedir? (Felsefe Akımları)

Bilgi kuramına göre epikürcü sistem, kanomlar’a yada hakikat ölçülerine dayanır.

-Duygulanımlar (hazlar yada acılar), yönelmemiz yada kaçınmamız gereken şeyler konusunda bize bilgi veiriler.

-Duyumlar, kendilerinden kaynaklandıkları nesneler konusunda bize sağlam bilgiler verirler ve nesnelerden süzülüp gelen <>, edilgin bir şekilde algılanırlar. Duyulardan kaynaklandığı iddaa edilen yanılgılar, aslında aklın yargılarının yanılgılarıdır.

-İlk kavramlar (prolepsis) aynı nesnenin algılanmasının tekrarından kayaklanan genel idelerdir ve bunlar, hayal dünyasına değil gerçeğe ilişkindir ve dolayımsız deneyden bağımsız yargılar vermemizi sağlarlar .

-Zihinsel görü, görünmeyen varlıkları yani bütün gerçekliğin temelindeki atomları kavramamızı sağlar.

Fikir konusunda Epikür, bilimsel irdelemelere girişmeden demokritin atomculuğunu; Stoacıların belirlenimciliğine ve kader anlayışına taban tabana karşıt olan rastlantı maddeciliğini benimser. Epikür, hiçlikten hiçbirşeyin doğmayacağı ilkesinden yola çıkar: Çeşitli türden atomlar, başlangıçta boşluk içinde paralel olarak düşerler, ama bu düşüşlerinden biraz saparak (klinamen) birbirleriyle çelişirler. Atomların herzaman geçici olan bir bileşimi, evreni oluşturur. Evrenler sonsuz sayıda meydana çıkar ve ortadan kaybolurlar.

Epikürcülük

Aslen Sisamlı olan ve daha sonra Atina’ya yerleşen Epiküros (M.Ö. 341-270)’un, bu şehirde kurduğu felsefe öğretisine Epikürcülük adı verilmiştir.

Epİkür felsefesinin ağırlık noktasını, karakteristik bir özelliğe sahip olan “ahlak” oluşturur. Bu düşünürün ahlak görüşleri fiziğine, fiziği de Demokritos’un atom teorisine dayanır. Buna göre Epikür, gerçekliğin sayısız ve görünmeyen küçük parçalardan, yani atomlar­dan meydana geldiğini ve bunların boş mekan içinde tamamen mekanik olarak hareket ettiklerini kabul eder. Yalnız Epikür, temel olarak dayandığı Demokritos’un atom teorisinde kü­çük bir değişiklik yapar: Demokritos’a göre başlangıçtan itibaren sonsuz bir hareket halinde bulunan atomlar, Epikür’e göre boş mekan içinde dikey olarak düşerler. Ancak bu dikey düşüşte hesaplanması mümkün olmayan küçük sapmalar meydana gelir. Dolayısıyle Epiktir de Demokritos gibi mekanik zorunlu­luğu kabul eder. Ancak onun için mekanik zorunluluk, Demokritos’un iddia ettiği gibi mutlak değildir. Çünkü bu zorunluluktan küçük sapmalar olmaktadır ve bunu büsbütün ortadan kaldırmak mümkün değildir. İşte Epikür’ün bu düşüncesi, rastlantının bir dereceye kadar mümkün olduğunu (Çünkü Demokritos’ta raslantı diye bir şey yoktur), dolayısıyla da insan eylemlerinde belirli bir özgürlük payının bulunduğunu göstermektedir.

Başka söyleyişle Epikür determinist değildir; nedensiz bîr sonucun mümkün olduğunu kabul eder. Son tahlilde Epiktir ahlak bakımından sınırlanmış özgürlüğün yani sonuçsuz nedenlerin gözönünde bulundurulması gerektiğini hatırlatıyor.

İşte Epikür’ün Demokritosçu atom görüşüne dayalı bu fizik görüşü, ahlak açısından evrenin kö’r bir mekanik zorunluluğun, göre işlediği ve dolayisıyle kaderin, bir yandan bu kör zorunluluğa, diğer yandan ise hesabı mümkün olmayan bir rastlantının sonucu ortaya çıktığı düşüncesini doğurmuştur. Öyleyse insan kadere karşı kayıtsız kalmalıdır. Çünkü insan, ancak kendi iradesinin ürünü olan şeylere ilgi duyabilir. Dolayısıyle hayat ve ölüm karşısında da kayıtsız kalmalı ve yalnızca akıllıca davranıp bize sunulan bir yığın şeyden mutluluk sağ­layanları ayırmasını bilmelidir. Epikür’ün “akıllıca davranmak” sözünden amacı, sonunda acı doğuran şiddetli hazlardan kaçınmaktır. Çünkü insan onlar olmadan yaşayamayacağından temel hayati ihtiyaçlarını tatmin etmekten geri durmayacaktır. Yalnız insan hiçbir şeye gereğinden fazlaya rağbet etmemelidir; çünkü fazlalık sonunda her zaman acıya neden olur. Sonra insan şan ve şeref gibi su İne ve görünüşe dayalı değerlerden uzak durmayı da bilmelidir. Bu sahte değerler İnsanı, hep da­ha fazlasını elde etmeye tahrik ederler, ama bunlara yeter derecede sahip olunamayacağı için, insan sürekli bir huzursuzluk içine düşer. Bu yüzden sonunda duyumsuzluk ve tiksinti yaratmayacak olan manevi hazlara ilgi göstermelidir. Bir de İnsan uyuşabildiği, kendisiyle aynı düşüncede ve karakterde olan insanlarla dostluk etmelidir. Bu düşüncenin bir sonucu olarak Epikürcüler, İlkçağda, gerçekten benzerine ender rastlanan bir arkadaş topluluğu kurmuşlardı.

Aristoteles’ten sonraki felsefe okullarım meşgul eden temel sorunlardan biri de, insanın ölüm karşısında nasıl bir tavır takınması gerektiği sorunuydu. Epikürcüler ölüme karşı korkusuz ve kayıtsız bir tavır takınmak gerektiğine inanırlar. Çünkü hayatla birlikte her şey sona eriyor ve artık içinde yaşamadığımız zaman, içinde hiç yaşamamış olduğumuz zaman kadar bizi İlgilendirmez.. Var olduğumuz sürece ölüm yoktur ve ölüm var olunca da artık biz yokuz. Öyleyse ölüm korkulacak bir şey değildir.

Aynı şekilde cehennem azabından da kork­mamak gerekir. Çünkü ruh maddi bir şeydir, bedenin karşılaştığı durumlar onun için de geçerlidir. Ruhun son derece incelmiş madde olduğu hastalık sonucu bayılmada, afetlerde, anestezide, sayıklamada görülebilir. Çünkü bu durumlarda bedenin ruh üzerine yaptığı etki, özellikle ruhun bedenin güç ve imkanlarına paralel olarak gelişmesi ya da çöküntüsü, yani yaşlanmasıdir. Ayrıca hastalıklar da ruh üzerine etki ederler, üstelik beden olmasaydı ruh asla ortaya çıkamazdı, yani kendini dışlaştıramazdı. Platoncuların ölümün ruhun daha yüce bir hayata geçişi, fikrini kabul etmeyen ve eleştiren Epikür yaşarken ölüm yok demek­tir, ölüm gelmişse artık biz yokuz, dolayısıyla ölümle bizim aramızda hiçbir ilişki sözkonusu edilemez ve onun İçin korkulamaz, demektedir.

Öyleyse asılsız korkular, varlığımızın amacı olan mutluluğu kazanmaya engel olmamalıdır. En yüce iyi olan mutluluk, aynı zamanda en yüce hazdır. Geçici duyuma bağlı haz değil, sürekli hal olan hayatın çalkantılarına karşı korunmuş olduğunu bilen derin sükun ve tam hoşnutluk halidir. İşte bunun içindir ki, zihnin zevkleri şehvete tercih edilmelidir, çünkü süreklidirler. Oysa duyum, an gibi geçicidir. Ayrıca her türlü aşırılıktan da kaçınılmalıdır. Ancak bazı elemler iyilik sayılmalıdır, sözgelimi ameliyat gibi. Çünkü ameliyat ile sağlığa kavuşulur.

Epikürcülerin dine karşı tavırları olumsuz­dur. Onlara göre dinin en büyük sakıncası, insanı sürekli olarak korku içinde bulundurmasıdır. Bu korkudan kurtulmak gerekir; bunun çaresi de dinle olan bütün ilgileri kesmektir. Epikür’e göre eğer tanrıların olması gerekliyse, onlar “ara alemlerde” yaşayan muilu varlıklar olmalı ve dünya işleriyle meşgul olmalıdırlar. Çünkü dünyada öylesine kötü şeyler bulunmaktadır ki, bunlar tanrılık İşler olamazlar. İşte Epİkür’ün tanrılarına saygı ve ibadete uygun olmayan bu görüşleri, haklı olarak ateist olarak tanınmalarına yol açmıştır.

Kuşkusuz içinde yaşadığı politik oriam her düşünürü etkilemiştir. Daha Aristoteles zamanında Lımanşehir-devletleri çökmeye başlamış, İskender’in İmparatorluğunu kuruluşundan sonra da Yunanistan bu imparatorluğun bir eyaleti haline gelmişti. Böylece Yunanistan, politik özgürlüğünü bir daha elde etme­mek üzere yitirmiş oldu. Çünkü İskender im­paratorluğunun dağılmasından sonra Yunanistan, bu kez de Romalıların eline geçmiştir. İşte bu durum karşısında Epikürcüler ve Stoalılar ortak bir temelde birleştiler: Kişi kendi dünyasına çekilmeli ve bireysel bir hayal yaşamalıdır. Stoalılar bu hayatı yaşamak için devleti bir engel olarak görmezler ve evrensel (kozmopolit) bir devlet düşünürler. Epikürcüler ise, yine ahlak ve fizik görüşlerine dayalı olarak, devleti büyük bir kitle için kurulmuş bir teşkilat olarak görürler. Epikürcülerin ideali, daha önce de söz edildiği gibi, sevilen uyum içinde olunan arkadaşlarla, sınırlı bir çerçevede birlikte yaşanılan bir hayattır. Öyleyse Stoalıların bir dünya devleti istemelerine, yani kozmopolit olmalarına karşı, Epikürcüler tam anlamıyla bireycidirler.

Nitekim Atina’nın çalkantılı ortamına rağ­men Epikürcüler Atina’daki “Epikürün Bahçesi”ni bir barış adacığı şekline dönüştürmüşlerdir. Epikür’ün ölümünden sonra okulun (Epikürün Bahçesi) yönetimi Mytilcncli Hermakhos’a, ondan sonra Polystratos’a geçti. Epikürün görüşlerinin yaygınlaşmasında Metrodoros ile Kolotcs’in etkileri daha çok oldu. Günümüze yazılarının bir kısmı kalmış olan Lakonlu Demetrios, dört yüzden fazla eseri olan Apollodoros, derslerini ünlü Romalı hatip ve felsefeci Cicero’nun izlediği Sidonlu Zenon, yineCicero’nun Öğretmeni olan Phiadros, Epiküros okulunun başında M.Ö. 5L yılına kadar kalan Patro Epikürosçuluğun oluşmasında katkıları bulunan belli başlı isimlerdir.

Romada M.Ö.II. yüzyıldan itibaren tanınan Epikürosçuluk, Amafinius’un yazılarıyla yaygınlaştırılacak, Çicero döneminde ise en gözde akım haline gelecektir. Nitekim, Lucretius’un Evrenin Yapısı adlı eserde Epikürcü fiziğin etkisi açıktır. Yine T.Cassius, L.Torguatus, T.Fomporius Atticus, Cacsar, Horatkıs, Cienç Plinius Epikür’ün Romalı izleyicileridir.

Orta Çağda Epikürcülük, Çicero’nun yazılarıyla kilise babalarının tartışmalarından tanındı. Daııtc zamanında Epikürcülük ruhun ölümsüzlüğünü ve ilahi takdiri inkar etmekle bir tutuluyordu. XV. yüzyılda Epikürcü ahlak felsefesini ilk savunan Lorenzo Valla oldu.

XVI. yüzyılda ünlü Denemeler’m yazarı Montaigne ile İtalyan Francesco Guicciardini Epikürcü olarak lanındılar. Yine bu yüzyılda Ludovico Ariosto davranışları ve şiirleriyle Epikürcülüğün temsilciliğini üstlendi. Ancak Yeni Çağ’da Epikürcülük XVlI.yüzyılda Fransız rahip Picrre Gassendi’nin Eptküıvü Felsefe Üzerine Bir İnceleme’siyle yeniden canlandı. Gasscndi’yle (aynı zamanda Dcscartes ile de) dost olan Thomas Hobbcs haz teorisine yeni ve canlı bir yorum getirmeye çalıştı. Böylece XVII.  ve XVIII. yüzyılda Epikürcülük Fran­sa’da geniş bir taraflar halkası oluşturdu. Yine İngiltere’de Adam Smith, sonra Jercmy Benıham Epikürcü bir anlayışla “ahlaki mate­matik” olarak niteledikleri salt faydaya dayalı bir ahlak kurmaya çalıştılar. Nitekim faydacılık akımının oluşmasında önemli katkısı bulu­nan J.S. Mili Epikürcü haz anlayışına dayanıyordu.

Günümüz psiko-fiziğİnin kurucusu olan Gustav Fechner hazzı, hareketi belirleyen psişik bir güdü veya ilke olarak açıklar. Freud da psikanaliz öğretisinde Epikürcülükten yararlanmıştır.

(SBA)