Enrico Fermi Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

FERMI, Enrico (1901-1954) İtalyan asıllı ABD’li fizikçi. İlk zincirleme çekirdek tepkimesini gerçekleştirmiş, atom fiziğine katkılarıyla tanınmıştır.

29 Eylül 1901’de Roma’da doğdu, 28 Kasım 1954’te ABD’nin Illinois Eyaleti’nin Chicago kentinde öldü. Babası İtalyan Demiryolları’nda çalışan bir memur, annesi ise lise öğretmeniydi. Okulda örnek bir öğrenci olan ve 10 yaşından başlayarak yoğun bir biçimde fizik ve matematikle ilgilenen Fermi, babasının iş arkadaşı mühendis A. Amidei’nin de yönlendirmesiyle genç yaşta önemli bir bilgi birikimi edindi.

Kuramsal bilgilerini, daha sonra kendisi gibi kuramsal fizikçi olan okul arkadaşı Enrico Persico ile birlikte ürettiği araçların yardımıyla gerçekleştirdiği deneylerle pekiştirdi. Amidei’nin özendirmesiyle girdiği, Pisa Üniversitesine bağlı Scuola Normale Superiore’ nin burs sınavını “Sesin Özellikleri” konulu, neredeyse bir lisansüstü tezi düzeyindeki çalışmasıyla birincilikle kazandı. 1922’de X ışınları üzerine yazdığı tezle Pisa Üniversitesi’nden doktora aldı ve Roma’ya döndü. 1920’lerde İtalya fizikte Ricci- Curbastro ve Levi-Civita gibi ünlü matematikçilerin de katkılarıyla yalnızca görelilik kuramında ileri bir düzeydeydi ve dönemin diğer önemli kuramı olan kuvantum fiziğinde önde gelen fizikçilerden yoksundu. Bu nedenle Roma’dayken kişisel çabalarıyla bu alanı öğrenmeye çalışan ve Sommerfeld’in ünlü Atombau und Spek-trallinien’ini (“Atom Yapısı ve Tayf Çizgileri”) okuyan Fermi, bu alanda bilgisini artırmak amacıyla 1922’de bir bursla ilk önce Almanya’ya giderek Göttingen Universitesi’nde Max Born ile, daha sonra Hollanda’nın Leiden Üniversitesi’nde Paul Ehrenfest ile birlikte çalıştı. 1924’te İtalya’ya döndükten sonra, 1924-1926 arası Floransa Üniversitesi’nde matematiksel fizik ve kuramsal mekanik dersleri verdi. 1926’da Roma Üniversitesi’ne kuramsal fizik profesörü olarak atanan Fermi, burada denel fizik profesörü olan arkadaşı Rasetti ve genç fizikçilerle yoğun araştırmalara başladı, aynı yıl, bugün Fermi-Dirac istatistiği adıyla bilinen ilk önemli kuramsal çalışmasını yaptı.

1928’de bir amiralin kızıyla evlenen Fermi’nin bu evlilikten iki çocuğu oldu. 1929’da yeni kurulan Accademia d’Italia’nm 30 kurucu üyesi arasında tek fizikçi olarak yer aldı. 1930’lardan başlayarak nükleer fizik konusunda deneysel çalışmalara başlayan Fermi, 1934’te Curie’lerin yapay radyoaktifliği bulmalarından sonra bu alana yönelerek, beta radyoaktifliği kuramını geliştirdi, “yavaş” nötronların etkinliğini açığa çıkardı. Yoğun araştırmalar içinde bulunduğu bu dönemde politik sorunlarla da karşılaşmaya başladı. Faşist yönetimin 1938’de çıkardığı bir ırkçı yasa, karısının Yahudi asıllı olması nedeniyle sorunlar yaratıyordu. Tam bu sırada, nötron bombardımanı aracılığıyla radyoaktiflik üstüne araştırmaları ve yavaş nötronlara ilişkin çalışmaları nedeniyle Nobel Fizik Ödülü’nü kazanınca, ailesi ile birlikte gittiği ödül töreninden sonra 1938 kışında ABD’ye geçerek, 1949’a değin İtalya’ya dönmedi.

ABD’de önce Columbia, daha sonra Chicago Üniversitesi’nde ders veren Fermi 1942’de Chicago’da ilk kez bir zincirleme çekirdek tepkimesini gerçekleştirdi. 1943’te Manhattan Atom Bombası Projesi’nde görev aldı, 1944-1946 arası ABD’nin atom bombası üretme çabalarının yoğun olarak sürdürüldüğü Los Alamos’ta genel danışman olarak bulundu. 1944’te ABD vatandaşlığına geçti, 1945’te de Chicago Üniversitesi’nde Charles H. Swift Üstün Hizmet Profesörlüğüne getirildi. Bu dönemde çalışmalarını çekirdek fiziği ve özellikle de nötron fiziği konusunda yoğunlaştıran Fermi 1950’de Royal Society üyeliğine seçildi. Mide kanserine yakalanan Fermi, ölümünden birkaç gün önce kendi adına konan Fermi Odülü’nü ilk alan fizikçi oldu. Ölümünden sonra 100 numaralı elemente fermiyum adı verildi.

Fermi 20.yy’da hem kuramsal hem denel fizik alanlarında çok değerli katkıları bulunan nadir fizikçilerdendir. Kuramsal fizik alanındaki en önemli çalışmaları Fermi-Dirac istatistiği ve beta radyoaktiflik kuramıdır. Atomaltı parçacıkları fiziği bakımından çok değerli ve özgün bu araştırmalarının yanı sıra, denel fizik alanında da nötron bombardımanının yarattığı yapay radyoaktiflik, yavaş nötronlar ve zincirleme çekirdek tepkimesi gibi çığır açıcı çalışmalar yapmıştır.