Elmas Mehmed Paşa Kimdir, Hayatı, Dönemi Hakkında Bilgi

Elmas Mehmed Paşa (ö. 1109/1697), Osmanlı sadrazamı.

Kastamonu’nun Cide kazasına bağlı Hoşalay köyünde muhtemelen 1661 yı­lında doğdu. Babası Savruk adında bir gemi reisiydi. Rivayete göre “Elmas” lakabı kendisine düzgün bir endama ve pürüzsüz bir yüze sahip olduğu için verilmiştir. Küçük yaşta kalemiye ricali zümresine girdi. Başbâki kulu Divrikli Mehmed Ağa’ya intisap ederek mühürdarı oldu. Mehmed Ağa’nın Trablusşam’a tayini üzerine onunla birlik­te gitti. Devrin padişahı IV. Mehmed ta­rafından İstanbul’a çağrılarak Enderun’a alındı (1678). Daha sonra Has Oda’da çu­hadar, ardından da rikâbdar oldu. Kısa zamanda yüksele­rek li. Süleyman’ın cülusunu müteakip önce silâhdarlığa, sonra da kısa aralıklar­la mîrialemliğe ve hazine kethüdâlığına, 1689’da da Rumeli beylerbeyiliği pâyesiyle nişancılığa getirildi. Bu görevde iken kendisine vezâret rütbesi de verildi. II. Ahmed zamanında (169-695) ikinci ve­zir, II. Mustafa’nın cülusunun ardından rikâb-ı hümâyun kaymakamı oldu; bir süre sonra da Sürmeli Ali Paşa’nm yerine sadrazam tayin edildi.

II. Mustafa’nın. 1683 Viyana bozgunun­dan sonraki askerî başarısızlıklara ve toprak kayıplarına son vermek için bizzat sefere çıkma kararı alması üzerine Tem­muz 169S’te başlayan sefer sırasında Mehmed Paşa, Niş Kalesi’nin onarımı için keşifte bulunduğu gibi Tuna üzerinde Pançova Köprüsünün kurulmasına neza­ret etti. Lİppa (Lipve) Kalesi’nin fethini sağladı ve Avusturyalı General Veterani kumandasındaki ordunun Tımış suyu ke­narında yenilgiye uğratılmasında önemli rol oynadı. Saksonya elektörü Frederic Auguste’ün (Osmanlı tarihlerinde Nalkıran) Tımışvar’ı kuşatması üzerine II. Mus­tafa ile birlikte Nisan 1696’da ikinci defa Avusturya seferine çıktı. Osmanlı ordu­sunu karşılamak için muhasarayı kaldıra­rak Tımışvar eyaletinde Bega nehri boy­larına gelen Auguste Ulaş (Olash) mevki­inde bozguna uğratıldı.

Elmas Mehmed Paşa, 1697’de II. Mus­tafa ile birlikte üçüncü defa Avusturya seferine çıktı. Belgrad ovasında yapılan istişarî toplantılarda iki görüş ortaya çık­tı. Birincisinde Tuna, Tımış, Bega ve Tisa nehirlerinin bulunduğu Tımışvar yönüne, ikincisinde ise daha yakındaki Varadin cihetine gidilmesi teklif edilmekteydi. Bi­rinci görüşün temsilcisi Tımışvar muha­fızı Koca Cafer Paşa, ikincisinin temsil­cisi Belgrad muhafızı Amcazade Hüseyin Paşa idi. Bazı çağdaş kaynaklara göre çevresine karşı sert muamelesinden do­layı diğer vezirler sadrazamdan çekindik­leri için açıkça fikir beyan etmemişlerdi. Sonunda zaptı daha kolay olan Varadin yerine, akarsulardan ve bataklıklardan geçmeyi ve birçok köprü kurmayı gerektiren birinci görüş tercih edildi. Bu tercih­te sadrazama muhalif olanların ve onun kolay zafer kazanmasını istemeyenlerin rolü olduğu öne sürülürse de çağdaş bir kaynakta, Tımışvar’da yaptırdığı binalan padişaha göstermek isteyen Koca Cafer Paşa’nın ağır bastığından söz edilmek­tedir.

Kabul edilen harekât planına göre Baçka ovası ile Segedin ve Yanova kaleleri fethedilip Orta Macaristan itaat altına alınacak ve buraya. Avusturyalılar’a kar­şı mücadele eden Macar millî kahrama­nı Tököli İmre kral yapılacaktı. Bunun üzerine ordu Pançova sahrasına geçiril­di. 110 parçalık ince donanma da Tuna’da Tisa suyuna doğru hareket etti. Tisa kenarına gelinince Elmas Mehmed Pa­şa daha köprü kurulmadan karşı tarafa geçti ve Titel Kalesi’ni fethetti. Halbuki o civarda 8000 dolayında bir Avusturya kuvveti bulunuyordu. Asıl ordunun geçmesi için de sadrazamın muhalefetine rağmen Zenta civarında Tisa nehri üze­rine köprü kurulmasına karar verildi, öte yandan Prens Eugen Osmanlı ordu­sunun harekâtını takip ettiği gibi casus­ları vasıtasıyla sadrazam ile muhalifleri­nin çekişmelerinden de haberdardı. Sek­sen üç tonbaz üzerinde kurulan köprü iki günde tamamlandı. Avusturya ordu­sunun civarda bulunduğu haberi üzeri­ne padişah, hazine, yeniçeriler, silâhdar-lar, cebehâne ve toplar acele olarak kar­şıya geçirildi. Elmas Mehmed Paşa ile yeniçeri ağası ve diğer bazı ordu ileri ge­lenleri düzeni sağlamak üzere nehrin di­ğer yakasında kalmışlardı. Bu durumu öğrenen Prens Eugen derhal hücuma geçti. Bunun üzerine veziriazam yanında bulunan eyalet askerleriyle savunma ted­birleri alırken bir yandan da askeri sü­ratle karşıya geçirmeye çalışıyordu. Pani­ğe kapılan askerlerden 2000 kadarı köp­rüden geçerken nehre düşüp boğuldu. Az sayıdaki askerle müdafaaya hazırlanan Mehmed Paşa’nın sert muamelesi, 60.000 kişilik Avusturya ordusunun hücumu kar­şısında panik halinde bulunan asker arasında öfke ve kızgınlığa yol açtı. Askerle­rin köprüye doğru kaçmaya başlamaları üzerine köprünün iki tonbazını kaldırtan ve yalın kılıç askerin karşısına dikilen El­mas Mehmed Paşa bu sırada muhteme­len askerler tarafından öldürüldü.Köprünün ortası da parçalan­dığı için karşıya geçemeyen askerlerin bir kısmı suda boğularak, geriye kalanı da çarpışa çarpışa öldü. Birçok kuman­dan şehid olurken önemli miktarda silâh, mühimmat ve 500’den fazla zahire ara­bası, bu arada sadrazamın üzerinde bu­lunan II. Mustafa’nın mührü düşman eli­ne geçti. Bu mühür halen Viyana Müzesi’nde saklanmaktadır. Zenta bozgunun­dan sonra padişah ve ordunun esas kıs­mı Tımışvar’a çekildi. Belgrad muhafızı Amcazade Hüseyin Paşa sadrazamlığa getirildi.

Elmas Mehmed Paşa devlet işlerin­de başanlı olmakla birlikte sert miza­cı yüzünden çevresindekileri kendisine düşman etmişti. Sadâretine kadar ge­nellikle sarayda görev almasından do­layı askerî işlerden pek anlamamasına rağmen başkalarının fikirlerine de önem vermezdi. Hemen bütün kaynaklar Zen­ta bozgunundan onu sorumlu tutmak­tadır.

Elmas Mehmed Paşa’nın ölümü sırasın­da otuz altı yaşında olduğu belirtilir. Sad­razamlığı iki buçuk yıla yakın sürmüştür. Büyük kardeşi Tımışvar muhafızı Mus­tafa Paşa daha önce Avusturya ordusu­nun kaleyi muhasarası sırasında şehid düşmüştü. Oğlu Mustafa Bey de çeşitli devlet hizmetlerinde bulunmuştur.

Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi