ELASTİKİYET

 

Elastikiyet, bağımlı
değişken İle bağımsız de­ğişkendeki nisbi değişikliklerin oranı olarak
tanımlanabilir. Diğer bir deyişle elastikiyet, bir değişkenin diğer bir
değişkende meydana gelen küçük bir yüzdelik değişme karşısında gösterdiği
hassasiyetin derecesidir.

Değişkenlerden birini
X, bu değişkendeki değişmesi X, diğer değişkeni Y, bundaki de­ğişmeyi Y ile
ifade edersek, X’dcki küçük bir değişme karşısında Y’nin göstereceği tepkinin
derecesi şöyle ölçülürve bulunan değer esnek­lik katsayısı (veya elastikiyet
katsayısı) adını ahr. [Y = F(X)|

Ek = (4Y/Y)/( X/X)

Talep
efa-ç/fA’/yt’/rTalcbin, malın kendi fiyatı­na göre elastîkliğinc kısaca talep
elastikiyeti denir. Yani malın fiyatındaki bir değişmeye karşılık, talep edilen
miktarının nasıl bir değiş­me gösterdiği “talebin fiyat elastikiyeti, ya
da kısaca “talep elastikiyet”! kavramı İle açıklana­bilir. Başka bir
ifadeyle malın miktarındaki yüzde değişmenin, malın fiyatındaki yü/.de de­ğişmeye
oranıdır.

ep(talepelastikiyctt)
= miktardaki yüzde de-ğişme/fİyatıakİ yüzde değişme

Fiyat P iken P kadar
artmış olsun. Bu deği­şiklik D seviyesindeki talep hacmini D kadar
daraltacaktır. Talep ve fiyattaki nisbi değişik­likler sırayla D/D ve P/P
olduğuna güre ta­lep elastikiyeti,

E=(AD/D):(
P/P)=(A/D).(P/AP)=(AD/AP). P/D

İfadesiyle
gösterilebilir. Örneğin yukarıdaki tabloya göre fiyat 1 TL’dan 2 TL’na
çıktığında talep edilen miktar 110 tondan 70 tona düş­mektedir. Buna göre
elastikiyet, E =

-(40/-1). (1/110)
=0.36

olmaktadır. Bu rakamın
anlamı şudur. Fiyatta : l’lik bir değişme talebi ters yönde olmak üze­re % 0.36
oranında değiştirmektedir.

TalcpElastikİyetini
Belirleyen Etkenler Şun­lardır

: a) Eğer
bir mal zorunlu ise, yani mutla­ka tüketilmek zorunda ise, bu malın fiyatında­ki
değişiklik talep edilen miktarı fazla etkile­meyecektir. Örneğin ekmek, tuz
zorunlu mal­lardır ve bunların fiyatı artsa dahi tüketiciler bunların
tüketimini fazla kısamazlar. Bu ne­denle zorunlu malların talep elastikiyeti dü­şüktür.
Oysa lüks mallar için tanı tersi geçerli­dir; yani lüks malların talep
elastikiyeti yüksek­tir

; b)
Herhangi bir malın fiyatı arttığı zaman bu mat yerine başka malları kullanma
imkanı varsa, yani mal başka bir mal ile ikame edilebi-liyorsa, bu malın talep
elastikiyeti yüksektir. Örneğin tereyağ fiyatları arttığı zaman halk margarin
tüketmeyi tercih edebilir. Bu durum­da tereyağ talebinin fiyat elastikiyetinin
yük­sek olduğu söylenebilir

; c) Mala
harcanan pa­ra, gelire oranla az ise elastikiyeti de azdır. Çünkü kişilerin
toplam harcamaları içinde Çok az bir yer tutan herhangi bir malın fiyatın­daki
yükselme, kişiye hiç etki yapmayacaktır ve o mal yine eskisi kadar
tüketilebilir. Fakat kişinin bütçesinde yeri büyük olan malların fi­yatları
yükselirse, o kişi sözkonusu inaldan da­ha az tüketmek zorunda kalacaktır;

d) Daya­nıklı
mallarında talep elastikiyetinin yüksek ol­duğu söylenebilir. Örneğin otomobil
fiyatları arıtımda kişiler malı yenilemek yerine daha uzun süre kullanmayı
tercih edebilirler. An­cak bir önekei ifadede olduğu gibi mala yapı­lan harcama
gelire oranla daha az bir yer tutu­yorsa, mal dayanıklı mal olsa dahi talep
elasti­kiyeti az olacaktır.

 

Arz Elastikiyeti:

 

İlk yaklaşımda bu
elastikiyet, fiyattaki % I değişme karşısında arz edilen miktardaki yüz­de
değişme olarak tanımlanabilir. Daha kesin bir şekilde ifade etmek istersek,
elastikiyet fi­yattaki göreli değişme sıfıra yaklaştığında fi­yattaki göreli
değşimenin arz edilen miktarda­ki göreli değişmeye oranının limitidir. Arz
elastikiyeti şu şekilde yazılır:

e = (dx/dpx) . (px/x)

Fiyata güre arz
elastikiyeti pozitiftir, çünkü arz fiyatın artan bir fonksiyonudur. X malının
arz elastikliği3’e eşit ise, bunun anlamı fiyatta­ki (Px) % 1 artığın, X’in
arzında % 3 artışa yol açacağıdır. Bu sonuç arz eğrisinin bir noktasın­daki
elastikiyeti ifade etmektedir.

Arz elastikiyeti
şıkları çeşitli eğrilerle göste­rilebilir. Sonsuz elastik arz yatay eksene
pare-lel, sıfır elast iklığe sahip arz ise yatay eksene dik bir doğru ile
gösterilir. Elastik arz, yatık bir doğru İle, inelastik arz ise dik bir doğru
ile belirtilir. Arz eğrisi orjinden geçiyorsa elast İk-lik “üniteye
eşittir”.

O

Sonsuz arz elasıi
kliği

 O

Q

Sıfır arz eiasükiyuti

O

İnelastik arz

Ünite arz elasükliği

Sabit Elastiktik,
Eş-Elastiktik Eğrisi: Bütün noktalarında elastikiyetin aynı oldu­ğu eğriye
eş-elastikiyeti eğrisi denir. Böyle bir eğrinin ifadesi, Y = A/(PYB)’dir. Bu
ifadede A ve B sabittir. Sabit elastikiyeti

olan bir talep
fonksiyonun şu özelliği vardır: Eğer fiyat % 1 artarsa, talep % b azalır. B = l
durumunda sabit elastiktik l’e eşittir. (Birim elastikiyet): Fiyat % 1
arttığında talep % 1 azalmaktadır. Bu varsayımda

Y – A/PyvePy.y =
A’dır.

Fiyatın miktarla
çarpımı sabittir (=A). Bu­nun anlamı tüketicinin toplam harcaması (Py.Y) fiyat
ve talep edilen miktar ne otursa olsun değinmemektedir.

Çapraz talep
elastikiyeti

Bir malın fiyatında
ortaya çıkabilecek değiş­me sonucunda Öteki malın talebindeki değiş­meleri
ortaya koyan bir esneklik Ölçüsüdür, Y ve X gibi iki mal olduğunda Y malının
fiyatın­da ortaya çıkabilecek yüzde değişme sonucun­da satın alınacak X malı
miktarında oluşacak yüzde değişikliği ifade eder. Çapraz talep elas­tikiyetini
Exy İle gösterirsek, genel formül şüy-le olur:

Exy = (iQx/(Qx)/(APy/Py)
=

(AQx)/( APy) –
(Py)/(Qx)

Qx = x malının miktarı

Qx = X malının
miktarındaki değişme

Py = Y malının fiyatı

Py = Y malının
fiyatındaki değişmeyi ifade eder.

İncelenen X ve Y
matları birbirinin İkamesi iseler, çapraz talepe last ikliği pozitif, tamamla­yıcı
mal niteliğinde iseler negatif değer taşır. X ve Y mallarının birbiriyle
ilişkisi yoksa kat­sayının değeri sıfır olur.

Başlıca Elastikiyet
Dtuumlan:

a) Tam elastikiyet:
Eğer fiyattaki çok küçük bir değişiklik lalepde çok büyük bir değişme­ye yol
açıyorsa elastikiyet sonsuzdur: e-oa

D

0

e- oo

Q

b) Göreli elastîkİyel:
Eğer fiyattaki belirli bir (%) değişiklik lalepde daha yüksek oran­da bir
değişikliğe yol açıyorsa talep göreli ola-ruk elastikdir. 1 < e < co

o._______

<e<oo

c) Birim elastikiyet:
Fiyattaki değişme talep-de aynı oranda bir değişmeye yol açıyorsa ta­lep birim
elastikdir ve talep eğrisi eşkenar hi­perbol şeklindedir, e = -1

D A

,a

O

d) Göreli az
elastikiyet: Eğer fiyattaki değiş­me yüzdesine, talep daha düşük bir yüzde de­ğişiklikle
cevap veriyorsa talep göreli olarak az elastikdir.

Q

l       ‘ w         e* O

e) Sıfır elasıiklik:
Eğer fiyattaki değişme la-lepde hiçbir değişikliğe yol açmıyorsa, lalep fi­yat
değişikliklerine tamamen duyarsız demek­tir. Bu durumda elastikiyet sıfırdır.

N.Zahit KESKİN
BkAn-Talep