Dünya Edebiyatı

el-Muhtasar – Kuduri Muhtevası, Özellikleri, Hakkında Bilgi

el-Muhtaşar. Kudûrî’nin (ö. 428/1031) Hanefi fıkhına dair eseri. Hanefî mezhebinde en çok mel metinlerden biridir. Mâl ründe Halîl b. İshak el-CündîY taşarı için olduğu gibi Hanefî de de “el-kitâb” dendiği zanin bu eseri kastedilir.

Yaklaşık 12.000 meseleyi içerdiği söyle­nen eî-Muhtaşar diğer klasik fıkıh eserlerinde olduğu gibi kitap ve bab sistemine göre düzenlenmiştir. Bi­rinci kitap taharet, son kitap ferâiz olup genellikle taharet, namaz, oruç, zekât, hac, alışveriş, boşama, cinayetler ve dava gibi geniş muhtevalı konular çeşitli alt başlıklara (bab) ayrılmış, diğer bölümler ise “kitab” başlığı altında işlenmiştir. Mü­ellif küçük bir risale yazmak amacıyla başladığı eserin büyü’ bölümünü biraz uzatmış, rehin bölümünden itibaren orta bir seviye tutturmuştur; bu sebeple bazı konuların kısa, bazılarının genişçe işlen­diği görülür.

Özlü muhtevası dolayısıyla eserde Kur’an ve Sünnetten delillere çok az yer ve­rilmiş, Hanefî mezhebi dışındaki mezhep­lerin görüşlerine temas edilmemiştir. Mez­hep imamları arasındaki hiyerarşi gözeti­lerek Ebû Hanîfe’nİn veya onun bulundu­ğu tarafın görüşleri birinci sırada ele alın­mış, daha sonra Ebû Yûsuf ve Muhammed b. Hasan’ın ittifak ettiği hususlar, Ebû Yûsuf’un tek başına kaldığı ve Muhammed b. Hasan’ın tek başına savundu­ğu görüşler zikredilmiştir.

Kudûrî, el-Muhtaşar yazarken yarar­landığı kaynaklar hakkında bilgi verme­mekle birlikte yapılan karşılaştırmalardan eserde hem muhteva hem sistem bakı­mından Ebû Ca’fer et-Tahâvî’nin el-Muh-faşar’ından büyük ölçüde istifade edildi­ği anlaşılmaktadır; hatta Kudûrî’nin bu eserinin Tahâvî’nin el-Muhtaşar’ının bir Özeti olduğu söylenebilir.

eî-Muhtaşar düzenli sistematiği, zen­gin muhtevası ve sade üslubuyla Hanefî fıkıh tarihinde hem ders kitabı hem te­mel başvuru kaynağı olarak şöhret kazan­mıştır. Alâeddin es-Semerkandî, Tuhfetü’l-iukaha adlı eserini yazarken Kudû­rî’nin kitabını esas aldığı, hatta onu şerhe giriştiği gibi Burhâneddin el-Mergînânî, Hanefî mezhebi­nin temel kitaplarından olan el-Hidâye’-sini büyük ölçüde Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin el-Câmi’u’ş-şağir ile ei-Muhtaşar’dan, Muzafferrüddin İbnü’s-Sâ-âtî de Mecma’u’l-bahreyn’i eî-Muhta­şar ile Ebû Hafs en-Nesefî’nin eî-Manzû-metü ‘n-Nesefiyye’sinden yararlanarak yazmıştır. Osmanlı medreselerinde ders kitabı olarak okutulan İbrahim el-Halebî’-nin Mülteka’l-ebhurunun ana kaynakla­rından biri de Kudûrfnin bu eseridir, el-Muhtaşar’m birçok şerh ve ta’lik ile günü­müze ulaşması da Hanefî mezhebi kay­nakları arasındaki yerini göstermektedir. Eser birçok defa basılmıştır.