el-Muhtasar – Kuduri Muhtevası, Özellikleri, Hakkında Bilgi
el-Muhtaşar. Kudûrî’nin (ö. 428/1031) Hanefi fıkhına dair eseri. Hanefî mezhebinde en çok mel metinlerden biridir. Mâl ründe Halîl b. İshak el-CündîY taşarı için olduğu gibi Hanefî de de “el-kitâb” dendiği zanin bu eseri kastedilir.
Yaklaşık 12.000 meseleyi içerdiği söylenen eî-Muhtaşar diğer klasik fıkıh eserlerinde olduğu gibi kitap ve bab sistemine göre düzenlenmiştir. Birinci kitap taharet, son kitap ferâiz olup genellikle taharet, namaz, oruç, zekât, hac, alışveriş, boşama, cinayetler ve dava gibi geniş muhtevalı konular çeşitli alt başlıklara (bab) ayrılmış, diğer bölümler ise “kitab” başlığı altında işlenmiştir. Müellif küçük bir risale yazmak amacıyla başladığı eserin büyü’ bölümünü biraz uzatmış, rehin bölümünden itibaren orta bir seviye tutturmuştur; bu sebeple bazı konuların kısa, bazılarının genişçe işlendiği görülür.
Özlü muhtevası dolayısıyla eserde Kur’an ve Sünnetten delillere çok az yer verilmiş, Hanefî mezhebi dışındaki mezheplerin görüşlerine temas edilmemiştir. Mezhep imamları arasındaki hiyerarşi gözetilerek Ebû Hanîfe’nİn veya onun bulunduğu tarafın görüşleri birinci sırada ele alınmış, daha sonra Ebû Yûsuf ve Muhammed b. Hasan’ın ittifak ettiği hususlar, Ebû Yûsuf’un tek başına kaldığı ve Muhammed b. Hasan’ın tek başına savunduğu görüşler zikredilmiştir.
Kudûrî, el-Muhtaşar yazarken yararlandığı kaynaklar hakkında bilgi vermemekle birlikte yapılan karşılaştırmalardan eserde hem muhteva hem sistem bakımından Ebû Ca’fer et-Tahâvî’nin el-Muh-faşar’ından büyük ölçüde istifade edildiği anlaşılmaktadır; hatta Kudûrî’nin bu eserinin Tahâvî’nin el-Muhtaşar’ının bir Özeti olduğu söylenebilir.
eî-Muhtaşar düzenli sistematiği, zengin muhtevası ve sade üslubuyla Hanefî fıkıh tarihinde hem ders kitabı hem temel başvuru kaynağı olarak şöhret kazanmıştır. Alâeddin es-Semerkandî, Tuhfetü’l-iukaha adlı eserini yazarken Kudûrî’nin kitabını esas aldığı, hatta onu şerhe giriştiği gibi Burhâneddin el-Mergînânî, Hanefî mezhebinin temel kitaplarından olan el-Hidâye’-sini büyük ölçüde Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin el-Câmi’u’ş-şağir ile ei-Muhtaşar’dan, Muzafferrüddin İbnü’s-Sâ-âtî de Mecma’u’l-bahreyn’i eî-Muhtaşar ile Ebû Hafs en-Nesefî’nin eî-Manzû-metü ‘n-Nesefiyye’sinden yararlanarak yazmıştır. Osmanlı medreselerinde ders kitabı olarak okutulan İbrahim el-Halebî’-nin Mülteka’l-ebhurunun ana kaynaklarından biri de Kudûrfnin bu eseridir, el-Muhtaşar’m birçok şerh ve ta’lik ile günümüze ulaşması da Hanefî mezhebi kaynakları arasındaki yerini göstermektedir. Eser birçok defa basılmıştır.