Ekrem Hakkı Ayverdi Kimdir, Hayatı, Eserleri, Çalışmaları

Ekrem Hakkı Ayverdi, (1899-1984) Türk mimar-mühendisi ve mimarlık tarihi araştırmacısı.

Yaşamı

İstanbul’da doğdu. 1915’te Vefa Lisesi’nden, 1920’de de Mühendis Mektebi’nden mezun oldu. İstanbul Belediyesi fen işlerinde bir buçuk yıl kadar çalıştıktan sonra serbest meslek hayatına atıldı. 1950 yılına kadar süren bu devrede çe­şitli inşaatların taahhüdünü almasının dışında İstanbul ve Trakya’da birçok tari­hî binanın restorasyonunu yaptı. 1950′-den sonra iş hayatını bırakarak kendini ilmî araştırmalara verdi. Mühendisler Bir­liği, Turing Kulüp, Kubbealtı Cemiyeti ve İstanbul Fetih Cemiyeti’nin çalışmaları­na katıldı. İstanbul Fetih Cemiyeti ile bu cemiyete bağlı Yahya Kemal Enstitüsü ve İstanbul Enstitüsü’nün otuz yıl başkanlığını yaptı. 1979’da kendisine İstanbul Üniversitesi Senatosu tarafın­dan “Fahrî Edebiyat Doktoru” payesi, Ay­dınlar Ocağı tarafından da “Üstün Hiz­met Armağanı” verildi. 24 Nisan 1984’te İstanbul’da vefat etti ve Merkezefendi Kabristanı’na defnedildi.

Çalışmaları

1978’de bütün mal varlığını, ki­taplarını, içindeki eşya, hat, tezhip, cilt, yazı aletleri ve işleme koleksiyoniarı ile birlikte evini, kendi kurmuş olduğu Kubbealti Kültür ve Sanat Vakfı’na bağışladı.

Gerçekleştirdiği restorasyonlar: İstan­bul’da Zeynep Hanım Konağı; Darülfü­nun Kütüphanesi (İstanbul Üniversitesi Kü­tüphanesi); Harbiye Nezâreti ve aynı bi­nanın İstanbul Üniversitesi olarak tâdi­li; Topkapı Sarayı’ndaki muhtelif bölüm­ler; Bâlf Paşa, Sultan Selim, Mesih Pa­şa, Lâleli, Ayasofya, Dâvud Paşa camile­ri; Gazanfer Ağa, Kuyucu Murad Paşa ve Hasan Paşa medreseleri; Beykoz İs-hak Ağa Çeşmesi; Edirne’de Selimiye Camii, Üç Serefeli Cami, Eskicami, Yıldı­rım, Muradiye ve Süleyman Paşa cami­leri ile Celebi Bedesteni; Havsa’da So-kullu, Çorlu’da Süleymaniye camileri.

Ekrem Hakkı Ayverdi asıl önemli çalış­malarını bu restorasyonlardan çok Türk mimarlık tarihi alanında yapmıştır. Da­ha önce İslâm sanatı içinde mütalaa edi­len ve varlığı bu yüzyılın başında kısmen olsun kabul edilmeye bağlanan Türk sa­natının bilhassa Osmanlı devri Türk mi­marisinin bir meçhul olmaktan çıkma­sında Ekrem Hakkı Ayverdi’nin eserleri­nin payı büyüktür.

Önceleri sadece Türk sanatının Fâtih Sultan Mehmed devri ile meşgul olan ve 1953 yılında 500. fetih yıldönümün­de Fâtih Devri Mi’mârîsi adlı eseriyle bir devri topluca ortaya koyarak sanat âlemine tanıtan Ayverdi’nin bu çalışma­sı daha sonraki eserleri için bir başlan­gıç kabul edilebilir. Nitekim aynı devre­yi ele alarak eserini 1973 ve 1974’te es­kisine nisbetle çok daha genişletilmiş bir şekilde tekrar neşretmiştir. Fakat onun asıl başarılarından biri, henüz oldukça karanlıkta bulunan Osmanlı mimarlık tarihinin ilk devresi ile Çelebi Mehmed ve II. Sultan Murad devirleri mimari âbi­delerini toplayan iki büyük cilt halinde hazırladığı eserlerdir. Daha sonra 1976′-da bu büyük hacimli dört cildin bîr Öze­ti îlk 250 Senenin Osmanlı Mimarîsi adı altında yayımlanmıştır.

Ekrem Hakkı Ayverdi’nin bir başka bü­yük hizmeti ise bugün millî sınırlarımız dışında kalan topraklardaki mimari eser­lerin tîesbiti ve neşredilmesidir. Bunun için 1975 ve 1976’da iki seyahat yapıl­mış ve uzun arşiv çalışmaları sonunda “Avrupa’daki Osmanlı Mimarî Eserleri” külliyatı hazırlanmıştır. Bunlar Roman­ya, Macaristan, Yugoslavya, Arnavutluk, Yunanistan ve Bulgaristan’ı içine alacak şekilde dört büyük cilt halinde neşredil­miştir. Böylece sekiz büyük ciltten teşek­kül eden külliyat, başlangıcından Fâtih devri sonuna kadar olan 250 senelik bir devreyi ele aldığı gibi devir ve tarih gö­zetmeden Avrupa’daki bütün Türk eser­lerini ihtiva etmektedir.

Eserleri

XVIII. Asırda Lâle (1950), Fâ­tih Devri Mi’mârîsi (1953], Fâtih Devri Hattatları (19531, Yugoslavya’da Türk Âbideleri ve Vakıfları (1957), XIX. Asır­da İstanbul Haritası (1958), İstanbul Mi’mârî Çağının Menşe’i Osmanlı Mi’-murisinin İlk Devri (1966), İstanbul Va­kıfları Tahrîr Deften (Ö. Lütfİ Barkanla, 1970), Osmanlı Mi’mârîsinde Çelebi ve II. Saltan Murad Devri (1972], Osman­lı Mi’mârîsinde Fâtih Devri (III, 1973; IV, 1974), İlk 250 Senenin Osmanlı Mi­marîsi (İ. Aydın Yüksel’le, 1976), Avru­pa’da Osmanlı Mimarî Eserleri: Ro­manya-Macaristan (I, 1979), Yugoslav­ya (II-III, 1981), Bulgaristan- Yunanis­tan-Arnavutluk (IV, 1982). Bu serinin ilk üç cildi bir heyetle beraber hazırlan­mıştır. Ayrıca çeşitli dergi ve ansiklope­dilerde yetmiş beş kadar makalesi var­dır. Bunların bir kısmı ölümünden son­ra kitap halinde de neşredilmiştir {Ma­kaleler, İstanbul 1985).

Ayverdi’nin eserlerinin gelecek nesil­ler içinde Türk sanatı ile uğraşanların başvuracakları ana kitaplardan oima vas­fını uzun zaman koruyacağı şüphesizdir.