Edward Teller Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi

TELLER, Edward (1908 – 9 Eylül 2003)

Macar asıllı ABD’li fizikçi. Hidrojen bombasının gerçekleştirilmesindeki çaba ve katkılarıyla tanınır.

15 Ocak 1908’de Budapeşte’de doğdu. Karlsruhe Teknik Üniversitesi’nden kimya mühendisliği diplomasını, 1930’da Leipzig Üniversitesi’nden fiziksel kimya konusunda doktorasını aldıktan sonra Leipzig ve Göttingen üniversitelerinde araştırmacı olarak çalıştı. 1933’te Naziler’in iktidara gelmesi üzerine Almanya’dan ayrılarak önce Danimarka’ya, ertesi yıl İngiltere’ye, 1935’te de ABD’ye göç etti. 1941’e değin George Washington Üniversitesi’nde fizik profesörlüğü yapan, 1941’de ABD yurttaşlığına geçen Teller, 1942-1943 yıllarında Chicago Üniversitesi’nde Fermi’ nin yönetiminde ilk nükleer reaktörü kuran ve zincirleme çekirdek tepkileşimini gerçekleştiren ekipte yer aldı. 1943’te, New Mexico Eyaleti’ndeki Los Alamos’ta Oppenheimer’ın yönetiminde başlatılan atom bombası yapımı çalışmalarına ilk katılan bilim adamlarından biri oldu.Projede Bethe’nin başkanlığındaki Teorik Fizik Bölümü’nde görev almasına karşın, giderek atom bombası düşüncesinden uzaklaşarak, 1942’den beri yapılmasını savunduğu ve atom bombasından binlerce kat daha güçlü olacağını öngördüğü hidrojen bombası üzerinde çalışmaya başladı. Bu yüzden Bethe ve Oppenheimer ile zaman zaman anlaşmazlığa düşen Teller’e, savaşın bitiminden sonra Bethe’den boşalan bölüm başkanlığı önerildiyse de, hidrojen bombası yapımına öncelik verilmesi isteği kabul edilmeyen Teller bu öneriyi geri çevirdi ve 1946’da Chicago Üniversitesi’nde fizik profesörlüğünü kabul ederek hidrojen bombası yapımını savunmayı sürdürdü.

Ağustos 1949’da SSCB’nin de atom bombası yaptığının anlaşılması üzerine, kendisi gibi hidrojen bombasını destekleyen fizikçilerden Lawrence ve Alvarez ile birlikte büyük bir kampanyaya girişti. Üyeleri arasında Fermi ve Rabi’nin de bulunduğu, Oppenheimer’ın başkanlığındaki Atom Enerjisi Komisyonu Genel Danışma Komitesi, hidrojen bombası yapımına geçilmesi önerisini oybirliğiyle geri çevirince, Teller ile arkadaşları askeri yetkilileri ve siyaset çevrelerini etkilemeye yöneldiler. Bu girişimlerinin başarılı olması ve Ocak 195Q’de Truman’ın çalışmalara başlanması emrini vermesi üzerine, Los Alamos Laboratuvarları’nın yönetmen yardımcılığını üstlenen Teller’in yoğun çabalarıyla ilk hidrojen bombası kısa sürede gerçekleştirildi ve 1 Kasım 1952’de Büyük Okyanus’taki Marshall Takımadalarının Eniwetok Adası’nda patlatıldı. Bombanın tasarımında önemli görevler üstlenen bilim adamları arasında von Neu-mann, Bethe ve Polonya asıllı ABD’li matematikçi Stanislaw M.Ulam (1909) vardı. Bombanın yapımı, ortaya çıkan önemli teknik sorunlar yüzünden bir ara çıkmaza girdiyse de, Ulam ve Teller’in, niteliği saklı tutulan önemli bir buluşuyla bu sorunlar çözüldü. Teller, bu çaba ve katkılarından dolayı ABD’de “hidrojen bombasının babası” olarak ün kazandı.

Oppenheimer ile Teller ve Lawrence arasındaki sürtüşmeler, Teller’in çabalarıyla, özellikle hidrojen bombası araştırmalarının yürütüleceği ikinci bir labo-ratuvarın kurulmasıyla sonuçlandı. 1952’de Califor-nia Eyaleti’ndeki Livermore’da kurulan bu laboratu-varda, Teller, 1954-1958 ve 1960-1975 arasında yönetici yardımcısı, 1958-1960 arasında da yönetici olarak çalıştı. 1953-1960 arasında ayrıca Berkeley’deki Cali-fornia Üniversitesi’nde fizik profesörü olarak görev aldı. 1954’te Oppenheimer için açılan güvenlik soruşturmasında onun aleyhinde tanıklık yaparak bilim çevrelerindeki saygınlığını büyük ölçüde yitiren Teller, 1985’te, Stanford’daki Hoover Institution’da araştırmacı olarak çalışmakta ve ABD başkanlık danışmanlığını yürütmekteydi.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi