Edmund Cartwright Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

CARTWRIGHT, Edmund (1743-1823)

İngiliz din adamı ve mucit. Buhar makinesini dokuma tezgâhlarına uygulamıştır.

24 Nisan 1743’te Nottinghamshire’daki Marn-ham’da doğdu, 30 Ekim 1823’te Hastings’de öldü. İngiliz siyaset adamı John Camvright’ın (1740-1824) kardeşidir. Öğrenimini, Wakefield Grammar School’ dan sonra, 14 yaşındayken girdiği Oxford Üniversitesi’nde sürdürdü. Mezuniyetten sonra bir süre daha Oxford’da kaldıysa da din adamlığını yeğleyerek ilk önce Brompton’da papazlık yaptı, 1779’da da Leices-tershire’da görev aldı. Buradaki görevinin yanı sıra, şiir yazıp yayımladığı gibi kilisenin vakıf arazisinde tarımla ilgili çalışmalar da yaptı. Carnvright, 1784’te Matlock’a yaptığı bir gezi sırasında gördüğü Ark-wright’ın iplik bükme işletmesinden etkilenip dokuma tezgâhlarına büyük bir ilgi duyunca, yaşamının geri kalan kısmım dini görevlerinin yanı sıra, başta dokuma tezgâhları olmak üzere çeşitli sanayi alanlarındaki buluş ve çalışmalarına adadı. 1786’da Lincoln
Katedrali’ne atandı. Bu görevi ölünceye değin sürdürdü.

Carnvright, Sir Richard Arkwright’m iplik bükme işletmelerinden esinlenerek, 1785’te buhar makinesini dokuma tezgâhlarına uyguladı. Enli kumaş dokumak amacıyla geliştirdiği buharla işleyen tezgâh iki kişi tarafından çalıştınlabiliyordu, ancak gerek dokuma hızı gerekse de maliyet açısından o gün kullanılan diğer makinelerden pek de üstün değildi. Ayrıca düzensiz hareketlerle çalışan makine, ancak kaba kumaşları dokumaya elverişliydi. Carnvright makinesini daha da geliştirip iki ayrı patent almasına karşın, Manchesterli tüccarlar bu buluşla pek fazla ilgilenmeyince, 1786’da Donchaster’de bir iplik bükme ve dokuma fabrikası kurdu. Burada kullandığı makineler modern dokuma makinelerinin öncüsüydü. Zamanla Cartwright’ın dokuma makinelerinin kullanımı yaygmlaştıysa da kendi fabrikası, makinelerin yerlerini almalarından korkan işçiler tarafından yakıldı. Avam Kamarası 1809’da iflas eden Cartwright’a dokuma alanındaki katkılarından dolayı 10.000 sterling tutarında ödül verdi.

Dokuma alanındaki bir başka önemli buluşu da yün tarama makinesidir. El ile taramaya göre çok daha hızlı iş görebilen bu makinenin ilk patentini 1789’da alan Cartwright bu buluşunu da gereği gibi değerlendiremedi. Diğer buluşları arasında, tuğla ve halat makineleri ile su yerine alkol ile çalışan buhar makinesi sayılabilir.

• KAYNAKLAR: M. Strickland, Memoir of the Life, Writings and Mechanical Inventions of Edmund Cartwright, D.D., F.R.S., 1843.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi